Galeano - 17an de julio - Tago de Justico
La Reĝino diris: —Jen la reĝa mesaĝisto. Li estis arestita, kaj oni punas lin. Lia proceso ne estos juĝita antaŭ la venonta merkredo. Kaj, oni supozas, lia krimo okazos je la fino. —Sed kio okazos, se li neniam krimumos? —demandis Alico. (El Tra la Spegulo, dua parto de Alico en Mirlando, de Lewis Carroll, 1872)

Galeano - 16an de julio - Mia kara malamiko
Blanka estis la ĉemizo de la brazila futbalteamo. Kaj ĝi neniam plu estis blanka, ekde kiam la Mondpokalo de 1950 evidentigis ke tiu koloro simbolas malbonan aŭguron. Ducent mil petraj statuoj en la stadiono Maracanã: la lasta matĉo finiĝis, Urugvajo estis monda ĉampiono, kaj la spektantaro estis senmova. En la stadiono estis tamen paŝantaj sencele kelkaj piedpilkistoj. La du plej bonaj, Obdulio kaj Zizinho, renkontiĝis. Ili rigardis unu la alian. Ili estis tre malsimilaj. Obdulio, la venkinto, farita de fero. Zizinho, la venkito, farita de muziko. Sed ili ankaŭ estis tre similaj: ambaŭ ludis vinditaj dum la tuta turniro, unu kun maleolinflamo, la alia kun ŝvelita genuo, kaj neniam ili plendis. Fine de la matĉo, ili ne sciis ĉu ili brakumus aŭ batus unu la alian. Jaroj poste, mi demandis al Obdulio: —Ĉu vi renkontas Zizinho? —Jes. Fojfoje. Ni fermas la okulojn kaj vidas unu la alian.

Galeano - 15an de julio - Ceremonio pri ekzorcaĵo
Je hodiaŭa nokto de 1950, lasta nokto antaŭ la fina matĉo de la piedpilka mondpokalo, Moacir Barbosa dormis lulita de anĝeloj. Li tiam estis la plej amata homo en Brazilo. Sed je la sekva tago, la plej bona golejisto de la mondo iĝis perfidanto de sia patrujo: Barbosa ne sukcesis eviti la golon de Urugvajo kiu rezultis je malvenko de Brazilo en tiu mondpokalo. Dek tri jaroj poste, okaze de inaŭguro de novaj golejoj en la stadiono Maracanã, Barbosa prenis la tri bastonojn inter kiuj tiu golo humiligis lin. Kaj detruis la bastonojn per hakilo, kaj ilin bruligis ĝis restis nur cindroj. La ekzorcaĵo ne savis lin de humiligo.

Galeano - 14an de julio - La skatolo de malvenkintoj
Helena Villagra sonĝis pri grandega skatolo. Ŝi malfermis ĝin per tre malnova ŝlosilo kaj el la skatolon venis piedpilkajn perditajn golojn, rektajn punĝĝotojn fiaskitajn, teamojn kiuj malvenkis, kaj la perditaj goloj sukcesis malperdiĝi, la pilko korektis sian vojon kaj la malvenkintoj festis la venkon. Kaj tiu malreala matĉo ŝajnis senfina, ĉar la pilko estis daŭre rulanta, kaj la sonĝo ankaŭ.

Galeano - 13an de julio - La golo de la jarcento
Je hodiaŭa dato de la jaro 2002, la ĉeforganizaĵo pri piedpilkado diskonigis la rezulton de monda enketo: Elektu la golon de la dudeka jarcento. Venkis, kun granda avantaĝo, la golo de Diego Maradona dum la Mondpokalo de 1986, kiam li, balante kun la pilko ĉe sia piedo, lasis ses anglojn konfuzajn. Tiu estis la lasta imago vidita de Manuel Alba Olivares. Li havis tiam dek unu jarojn, kaj je tiu magia momento liaj okuloj malfunkciiĝis por ĉiam. Li gardis la golon intaktan en sia memoro, kaj ĝin rakontas pli bone ol la plej bonaj futbalparolistoj. Ekde tiam, por spekti piedpilkajn matĉojn kaj aliajn aferojn ne tiom gravajn, Manuel prunteprenas la okulojn de siaj amikoj. Danke al ili, tiu blinda kolombiano fondis kaj prezidentas futbalteamon, estis kaj daŭre estas teknika direktoro de la teamo, komentas la matĉojn en sia radioprogramo, kantas por amuzigi la aŭskultantojn kaj dum sia libera tempo laboras kiel advokato.

Galeano - 12an de julio - La kronado de golfaranto
En 1949, Gian Piero Boniperti estis la golfarulo de la itala futbalturniro kaj ĝia plej brila stelo. Laŭ onidiro, li naskiĝis je inversita pozicio, kun sia piedeto batante la aeron, kaj el lulilo li flugis al eterna futbalgloro. La teamo Juventus pagis al li unu bovinon po golo. Altri tempi.

Galeano - 11an de julio - La produktado de larmoj
En 1941, la tuta Brazilo ploris sian unuan radidramserion: Dentokremo Colgate prezentas… “Serĉanta la feliĉon!” La dramserio estis importita el Kubo kaj adaptita al lokaj specifaĵoj. La roluloj havis multe da mono, tamen estis bedaŭrindaj. Ĉiam, kiam ili estis prenontaj la feliĉon, la kruela destino kondamnis ilin al sufero. Tiel pasis preskaŭ tri jaroj, epizodo post epizodo, kaj eĉ muŝoj kutimis halti siajn farendaĵojn dum la dramserio. Ne ekzistis radiriceviloj en kelkaj vilaĝetoj en la landinterno de Brazilo. Sed ĉiam estis iu preta ĉevalrajdi multajn leŭgojn, aŭskulti la elsendon, rememori pri ĝi kaj reveni rapide por rakonti al aliuloj la aŭskultitan rakonton. Kaj tiu rakonto, multe pli longa ol la originala, kunigis amason da homoj avidaj por gustumi la lastajn kompatindaĵojn, kun tiu neanstataŭebla plezuro de malriĉuloj kompati la riĉulojn.

Galeano - 10an de julio - La kreado de dramserioj
Je ĉi bedaŭrinda tago de 1844, la francoj subite restis sen io por legi. La revuo Le Siècle publikigis la lastan el dek ses ĉapitroj de la aventurnovelo plej populara en tuta Francio. Fino. Kaj nun? Sen Tri Muskedistoj, kiuj fakte estis kvar, kiu riskus sian vivon, ĉiutage, por honoro de reĝino? La aŭtoro, Alexandre Dumas, verkis tiun verkon, kaj tricent aliajn, laŭ ritmo de ses mil vortoj tage. Enviantoj diradis ke tiu faro en literatura kurado eblis nur pro lia kutimo uzi paĝojn de alies verkoj, ĉu ŝtelitaj ĉu aĉetitaj kontraŭ malgranda sumo de aŭtoroj laborantaj por li. Verŝajne liaj senfinaj bankedoj, kiuj plenigis lian ventron kaj malplenigis liajn poŝojn, lin devigis verki serion da verkoj antaŭmenditaj. La franca registaro pagis al li, ekzemple, por la novelo Montevideo aŭ Nova Trojo. Ĝiaj paĝoj estis dediĉitaj al la noblaj defendantoj de tiu haveno, nomita de Adolphe Thiers kiel nia kolonio de Montevideo, pri kiu Dumas neniam antaŭe aŭdis pri. La verko devus esti epopeo pri la defendado de la haveno kontraŭ la aboriĝenoj, tiuj gaŭĉoj nudpiedaj kiujn Dumas vokis kiel sovaĝaj bastonbatoj de la Civilizo.

Galeano - 9an de julio - La sunoj kaŝitaj de la nokto
Je la jaro 1909, naskiĝis Vitalino en la nordoriento de Brazilo. Kaj la seka grundo, kie nenio kreskas, iĝis malseka tero, por de ĝi naskiĝi liajn idojn el koto. Komence estis ludiloj, modelitaj de liaj manoj por lin akompani dum infaneco. Kaj laŭ paso de la tempo la ludiloj fariĝis etajn skulptaĵojn, tigrojn kaj ĉasistojn, terlaboristojn kun ŝpatoj plugante la duran teron, la lusoldatojn de la dezerto uzante fusilojn, la karavanojn de kamparanoj forpelitaj de la seka sezono, la gitaristojn, la balejojn, la enamiĝintojn, la procesiojn, la sanktulojn... Kaj tiel la magiaj fingroj de Vitalino rakontis la tragedion kaj la feston de sia popolo.

Galeano - 8an de julio - La porĉiama ŝtatestro
En 1994, mortis la senmortulo. Li mortis, sed ne mortis. Laŭ la Konstitucio de NordKoreio, verkita de li mem, Kim Il Sung naskiĝis je la unua tago de la Nova Erao de la Homaro, kaj estas Porĉiama Prezidanto. La Nova Erao, inaŭgurita de li, daŭras; kaj ankaŭ li: Kim Il Sung daŭre ordonas per siaj statuoj, kiuj estas la plej altaj konstruaĵoj en la lando.

Galeano - 7an de julio - Fridamanio
En 1954, komunista manifestacio plenigis la stratojn de la urbo Meksiko. Frida Kahlo estis tie, sur rulseĝo. Tiu estis la lasta fojo kiam oni vidis ŝin viva. Ŝi mortis, en silento, iom poste. Kaj multaj jaroj pasis ĝis kiam fridamanio, intensa tumulto, ŝin vekigis. Ĉu reviviĝo aŭ negoco? Ĉu meritis tion artisto kiu fajfis pri celismo kaj belismo, aŭtoro de senkompataj memportretoj kiuj montras ŝin kun tro da okulharoj kaj lipharoj, vundita de pluraj kudriloj kaj pingloj, tranĉita de tridek du operacioj? Ĉu eble tio estis multe pli ol merkata manipulado? Ĉu omaĝo de la tempo al virino kiu kapablis transformi doloron en koloro?

Galeano - 6an de julio - Trompu min
Hodiaŭ estis baptita, en 1810, en Connecticut, bebo nomita Phineas Barnum. Plenkreska, li fondis la plej faman cirkon. La cirko komencis kiel muzeo pri raraĵoj kaj monstraĵoj, kien iris amso da homoj: ili kapkliniĝis antaŭ blinda sklavino, 161 jara kaj kiu mamnutris George Washington; ili kisis la manon de Napoleono Bonaparte, kiu estis 64 centímetroj alta; kaj ili kontrolis ke estis forte kunligitaj la siamaj dunaskitoj Chang kaj Eng, kaj ke la tri sirenoj en la cirko havas verajn fiŝvostojn. Barnum estis la homo plej enviata de profesiaj politikistoj, en tuta historio. Li praktikis, plej bone ol aliuloj, sian gravan malkovron: homoj miras esti trompitaj.

Galeano - 5an de julio - La rajto ridi
Laŭ Biblio, Salomono, reĝo de Izraelo, ne havis favoran opinion pri la rido: —Tio estas frenezaĵo —Li kutimis diri. Nek pri la ĝojo: —Kiel ĝi utilas? Laŭ evangelioj, Jezuo neniam ridis. La rajto ridi sen peki bezonis atendi ĝis la naskiĝo, en la urbo Asizo je hodiaŭa dato de 1182, de bebo nomita Francisko. Sankta Francisko de Asízo naskiĝis ridante, kaj jaroj poste instruis siajn monaĥajn disciplojn: —Estu gajaj. Ne estu malĝojaj, arogantaj, hipokritaj…

Galeano - 4an de julio - La Suda Kruco
Je hodiaŭa nokto de 1799, Alexander von Humboldt kaj Aimé Bonpland malkovris la Sudan Krucon. Ili estis navegantaj en la maron, kiam ili estis salutitaj de steloj neniam antaŭe viditaj de ili. La Suda Kruco estis anoncanta la vojon al Ameriko. Humboldt kaj Bonpland ne celis konkeradon. Ili nenion volis ŝteli, nek donaci. Kaj multon donis al ni tiuj aventuremaj sciencistoj, kiuj helpis nin pri kono kaj rekono. Jaroj poste, fine de la vojaĝo tra Ameriko, Humboldt revenis eŭropen. Aimé, s-ro Amo, elektis resti en tiu ĉi lando, elektis ĝin kiel sia lando. Ĝis la fino de sia vivo, s-ro Amo kolektis kaj specifigis milojn da nekonataj plantoj kaj ekkonis aboriĝenan medicinon, li fondis verdajn apotekojn senpagajn por ĉiuj, plantis, semis, amikiĝis, bredis infanojn kaj kokinojn, lernis kaj instruis, estis arestita kaj praktikis la amon al proksimulo (proksimulinoj unue, li diris). Noto de la tradukinto: en la originala hispanlingva verko estas vortludo inter amo kaj amoro per la vorto "amor", kiu entenas ambaŭ signifoj.

Galeano - 3an de julio - La ŝtono en la truo
Pasis tri monatoj ekde kiam la reĝo Jakobo la dua malpermesis golfoludadon, en 1457, kaj skotoj fajfis pri tio. Vane, la reĝo ripetis la ordonon: estas necese ke junuloj sindediĉu pli intense al arkpafado, gravega por defendi la teritorion, anstataŭ perdi tempon ĵetante pilketon en truon. Sed en la verdaj kampoj de Skotlando naskiĝis golfo, je ĉirkaŭ la jaro mil, kiam paŝtistoj elektis pasigi la tempon ĵetante ŝtonojn en kuniklajn truojn; kaj tiu tradicio fariĝis nevenkebla. En Skotlando estas la plej antikvaj golfejoj de la mondo. Ili estas publikaj kaj senpagaj. Raraĵoj en la mondo: kutime tiu sporto, privatigita, apartenas al tiuj malmultaj homoj kiuj manĝas ĉies spacojn, kaj trinkas nian akvon.

Galeano - 2an de julio - Prahistoriaj olimpikoj
Aplaŭdita antropologia marŝado malfermis la olimpikojn de 1904, en la usona urbo Saint Louis. Marŝis negroj, indianoj, ĉinoj, nanoj kaj virinoj. Neniu el ili povis partopreni la sportan konkuron, kiu komenciĝis la sekvan tagon kaj dauris kvin monatojn. Fred Lorz, virblankulo, gajnis la maratonon, kiu estis la plej populara sporto. Iom poste, oni eksciis ke li kuris duonon de la kurado sur automobilo de sia amiko. Tiuj estis la lastaj olimpikoj sen partopreno de kemia industrio. Ekde tiam, la sporta mondo moderniĝis. Nuntempe atletoj ne konkuras sole. Kun ili konkuras ankau la farmaciaĵoj kiujn ili enhavas.

Galeano - 1an de julio - Unu teroristo malplia
Je la jaro 2008, la usona registaro elektis forigi Nelson Mandela el la listo de danĝeraj teroristoj. Dum sesdek jaroj, la plej prestiĝa afrikano en la mondo havis sian nomon en tiu listo.

Galeano - 30an de junio - La Infero
Ĉirkaŭ la jaro 960, kristanaj misiistoj invadis Skandinavion kaj minacis vikingojn: se ili daŭrigus siajn paganajn farojn, ili estus senditaj inferen, kie fajro eternas. Vikingoj dankis la bonan novaĵon. Ili tremadis pro frosto, ne pro timo.

Galeano - 27an de junio - Ni ĉiuj estas kulpuloj
La Directorium Inquisitorium, publikigita de la Sankta Inkvizicio je la dek kvara jarcento, diskonigis la regulojn pri suferigado, kaj la ĉefa regulo ordonas: Oni torturos la akuziton, kiu hezitas en siaj respondoj.

Galeano - 26an de junio - La regno de timemo
Hodiaŭ estas Tago kontraŭ Torturo. Pro bedaŭrinda ironio, la militista diktaturo de Urugvajo naskiĝis la sekvan tagon, en 1973, kaj transformis la tutan landon en granda torturejo. La suferadoj estis preskaŭ, aŭ tute, senutilaj por akiri informojn, sed ili estis tre utilaj por disigi timemon, kaj la timemo devigis al urugvajanoj vivi silente aŭ mensogante. Ekzilita, mi ricevis tiun anoniman leteron: Aĉas mensogi, kaj aĉas akutimiĝi mensogi. Sed malplejbone estas instrui aliulojn mensogi. Mi havas tri gefilojn.

Galeano - 24an de junio - La suno
Ekde hodiaŭa sunleviĝo okazas la festo de la suno, Inti Raymi, en la stepoj kaj montaroj de Andoj. Komence de la praa tempo, tero kaj ĉielo estis en malhelo. Nur nokto estis. Kiam la unua virino kaj la unua viro eliĝis el la akvoj de la lago Titicaca, naskiĝis la sunon. La suno estis inventita de Viracocha, la ĉefdio, por ebligi al viro kaj virino vidi unu la alian.

Galeano - 23an de julio - Fajroj
Je hodiaŭa noktomezo aŭdvideblas piroteknikaĵojn. La aboriĝenoj kuniĝas ĉirkaŭ lignofajro. Ĉi nokte oni purigas sian domon kaj animon. Oni ĵetas en fajron malnovajn aferojn kaj malnovajn dezirojn, aferoj kaj sentoj eluzitaj de la tempo, por ke la novo naskiĝu kaj trovu lokon por resti. Ekde la nordo de la mondo, tiu tradicio disiĝis ĉien. Ĝi ĉiam estis pagana festo. Ĉiam, ĝis kiam la Katolika Eklezio decidis nomi ĝin Nokto de Sankta Johano.

Galeano - 22a de junio - La monda zono
Je la jaro 234 antaŭ Kristo, saĝulo nomita Eratosteno starigis bastonon sur la planko, tagmeze, en la urbo Aleksandrio, kaj mezuris ĝian ombron. Post unu jaro, ekzakte je la sama horo de la sama dato, li starigis la saman bastonon en la urbo Asuano, kaj pruvis ke ne estas ombro. Eratosteno konkludis ke la diferenco inter la ekzisto kaj neekzisto de la ombro estas pruvo, ke la mondo ne estas plata, sed sfera. Do li mezurigis la distancon inter tiuj du urboj, per homaj paŝoj, kaj per tiu informo li kalkulis la zonon de la mondo. Li eraris pro 90 kilometroj.

Galeano - 21an de junio - Ni ĉiuj estas vi
Je la jaro 2001, granda surprizo estis la futbalmatĉjo inter la teamoj Treviso kaj Genovo. Ludisto de Treviso, Akeem Omolade, afrikano el Niĝerio, ricevis oftajn fajfojn kaj rasistajn mokkriojn en italaj stadionoj. Sed je la hodiaŭa dato, regis silento. La aliaj dek ludistoj de Treviso ludis la matĉon kun vizaĝoj pentritaj je nigra koloro.

Galeano - 20an de junio - Tiu nekonvenaĵo
Ŝia soprana voĉo, kapabla kolorigi ĉiun silabon, estis tre aplaŭdita en Rio-de-Ĵaneiro. Iom poste, fine de la dek oka jarcento, Joaquina Lapinha estis la unua brazila kantistino kiu konkeris la publikon en Eŭropo. Carl Ruders, sveda vojaĝanto kaj operemulo, ŝin aŭskultis je la jaro 1800, en iu lisbona teatrejo, kaj laŭdis, entuziasmita, ŝian belan voĉon, ŝian imponecon kaj ŝian grandan draman senton. Bedaŭrinde, Joaquina havas malhelan haŭton, memoris Ruders, sed tiu nekonvenaĵo rimedeblas per kosmetikaĵoj.

Galeano - 19an de junio - Alarmo: bicikloj!
—Biciklo faris pli ol nenio kaj pli ol neniu por emancipado de virinoj en la mondo — diradis Susan Anthony. Kaj diradis ŝia samideano, Elizabeth Stanton: —Ni, virinoj, vojaĝas, biciklante, ĝis la rajto voĉdoni. Kelkaj kuracistoj, kiel Philippe Tissié, admonis ke bicikloj povas provoki aborton kaj malfekundecon, kaj aliaj kolegoj liaj asertis ke tiu maldeca ilo malvirtigas virinojn, ĉar ĝi plezurigas la virinojn kiuj tuŝas la seĝon per ingveno. La vero estas ke, pro bicikloj, virinoj ekkapablis moviĝi laŭ propra emo, ekforiris siajn hejmojn por ĝui la danĝeran guston de la libereco. Kaj pro bicikloj, la premanta korseto, kiu malebligis al virinoj bicikli, eliris vestoŝankon por eniri muzeon.

Galeano - 18an de junio - Susan ankaŭ ne pagis
Unuiĝintaj Ŝtatoj de Ameriko kontraŭ Susan Anthony, Norda Distrikto de Novjorko, 18a de junio 1873. Distrikta kontrolisto Richard Crowley: je la 5a de novembro 1872, Susan B. Anthony voĉdonis por reprezentanto en la Parlamento de Unuiĝintaj Ŝtatoj de Ameriko. Je tiu momento ŝi estis virino, kaj mi supozas ke ne restas duboj pri ŝia ĝenro. Ŝi ne rajtis voĉdoni. Ŝi kulpas pro kontraŭleĝa faro. Juĝisto Ward Hunt: La malliberigito estis juĝita laŭ la leĝo. Susan Anthony: Jes, ekscelenco, sed estas tiuj leĝoj faritaj de viroj, interpretataj de viroj kaj ŝanĝeblaj de viroj favore al viroj kaj kontraŭ virinoj. Juĝisto Ward Hunt: Staru la malliberigito. La sentenco de tiu ĉi kortumo al vi ordonas la pagon de cent dolara monpuno kaj la kostojn de tiu ĉi proceso. Susan Anthony: Neniam mi pagos eĉ unu dolaron.

Galeano - 17an de junio - Tomasa ne pagis
En 1782, tribunalo en la urbo Kito devigis Tomasan Suritan pagi la impoŝtojn rilate al pentraĵoj kiujn ŝi aĉetis en Guayaquil. Nur viroj estis laŭleĝe kapablaj aĉeti kaj vendi. —Ke mia edzo pagu —diris Tomasa—. La leĝo nin konsideras idiotoj. Se virinoj estas idiotaj por postuli pagon, do ni ankaŭ estas idiotaj por pagi.

Galeano - 15an de junio - Iu virino rakontas
Diversaj argentinaj generaloj estis juĝitaj pro siaj faroj dum militista diktaturo. Silvina Parodi, studentino akuzita pri partopreno en manifestacioj, estis unu inter pluraj malliberigitoj kiuj malaperis por ĉiam. Cecilia, ŝia plej bona amikino, deklaris al tribunalo, je la jaro 2008. Ŝi rakontis siaj suferojn en la malliberejo, kaj ŝi diris ke estis ŝi kiu denuncis Silvinan, kiam ŝi ne plu povis rezisti al ĉiutaga kaj ĉiunokta torturo: —Estis mi. Mi gvidis la senkompatulojn al la domo kie estis Silvina. Mi vidis ŝin eliri, per perforto, per bastonbatoj, per piedbatoj. Mi aŭdis ŝin krii. Elirante la tribunalon, iu alproksimiĝis kaj ŝin demandis mallaŭte: —Kaj post tio, kiel vi faris por daŭrigi vian vivon? Kaj ŝi respondis, pli mallaŭte: —Kial vi kredas ke mi vivas?

Galeano - 14an de junio - Flago kiel kostumo
Je hodiaŭa dato de 1982, la argentina diktaturo perdis la militon. Milde kapitulacis, sen alia faro ol ŝminki sin, la generaloj kiuj promesis doni propran vivon por la rekonkero de insuloj Malvinoj (Falklandoj), rabitaj de la brita imperio. Militista disdonado de taskoj: tiuj heroaj seksperfortistoj de virinoj katenitaj, tiuj kuraĝaj torturistoj kaj forprenistoj de beboj kaj de ĉio, kion ili povis rabi, okupiĝis pri patriotismaj babiladoj, dum sendado al la morto de junaj soldatoj el plej malriĉaj provincoj al tiuj malproksimaj sudaj insuloj, kie ili mortis pro kuglo aŭ pro frosto.

Galeano - 13an de junio - Flankaj damaĝoj
Je ĉirkaŭ hodiaŭ en la jaro 2010 oni eksciis ke kreskas la nombro da usonaj soldatoj kiuj sinmortigas. Estas tiom da mortiĝintoj kiel mortigitoj dum batalo. Por solvi la problemon, la Pentagono decidis obligi la kvanton de siaj specialistoj pri menssano, kiuj apartenas al la plej alloga sektoro de armeoj. La tuta mondo ekkonvertiĝas je granda soldatejo, kaj la granda soldatejo ekkonvertiĝas je frenezulejo tiel granda kiel la mondo. En tiu frenezulejo, kiuj estas la frenezuloj? Ĉu la soldatoj kiuj sinmortigas aŭ la militoj kiuj ilin devigas mortigi?

Galeano - 12an de junio - Klarigo pri la mistero
Je la jaro 2010, la milito kontraŭ Afganio konfesis sian kialon: La Pentagono rivelis ke en tiu lando estas mineralejoj kiuj valoras pli ol miliardo da dolaroj. Tiuj mineralejoj ne enhavas talibanajon. Ili enhavas oron, kobalton, kupron, feron kaj ĉefe lition, kiu estas tre necesa por fabrikado de poŝtelefonoj kaj porteblaj komputiloj.

Galeano - 11an de junio - La viro kiu vendis la turon Eiffel
Grafo Viktor Lustig, profeto de la geniuloj de Wall Street, uzis diversajn nomojn kaj nobelajn titolojn, loĝis en pluraj karceroj en diversaj landoj, kaj en multaj lingvoj li flue mensogis ŝajnante sincera. Je hodiaŭa tagmezo de la jaro 1925, tiu grafo estis leganta ĵurnalon en la hotelo Crillon, en Parízo, kiam li subite havis unu de tiuj bonegaj ideoj kiuj permesas al iu pasigi la tempon post enuiĝi de pokerludado. Kaj li vendis la turon Eiffel. Li presigis paperojn kaj stampis emblemon de la pariza urbodomo, kaj kun helpo de iu amiko inĝeniero li inventis teknikajn informojn pruvante ke la turo estis je risko fali, pro neripareblaj eraroj dum la konstruado. La grafo vizitis eblajn aĉetontojn, unu post alia, kaj proponis al ili aĉeti, kontraŭ tre favora prezo, milojn kaj milojn da fertunoj. La afero estis sekreta, ĉar pro tio, ke temas pri la ĉefa simbolo de Francio, estis necese eviti, per ĉiuj rimedoj, publikan skandalon. La negoco okazis kaŝe kaj urĝe, ĉar la faligo de la turo ne povus atendi longan tempon.

Galeano - 10an de junio - Kaj post jarcento
Ĉirkaŭ la hodiaŭa dato de 2010, estis lanĉita en Bonaero la debato pri leĝpropono por laŭleĝigo de samseksema geedziĝo. Ĝiaj malamikoj ekis sanktan militon de Dio kontraŭ la diabla versio de geedziĝo, sed la leĝpropono sukcesis trapasi barojn, dum malfacila vojo, ĝis kiam, je la 15a de julio, Argentino fariĝis la unua latinamerika lando agnoski plenan egalecon inter ĉiuj koloroj de la seksemdiverseca ĉielarko. Estos malvenko de hipokriteco, kiu invitas nin vivi obeante kaj morti mensogante, kaj estis malvenko de la Sankta Inkvizicio, kies nomo ŝanĝiĝas sed ĉiam havas brullignon por nova lignofajro.

• Galeano - 9an de junio - Sakrilegiantinoj
  Je la jaro 1901, Elisa Sánchez kaj Marcela Gracia geedziĝis en la preĝejo de Sankta Georgo, en la galega urbo La Coruña. Elisa kaj Marcela estis en sekreta amrilato. Por normaligi la situacion, kun ceremonio, pastro, atestilo kaj foto, necesis inventi edzon: Elisa fariĝis Mario, vestis virajn vestaĵojn, tondigis sian hararon kaj ŝanĝis sian voĉon. Poste, kiam oni malkovris la veron, periodaĵoj de la tuta Hispanio plendegis kontraŭ tiu skandala abomenaĵo, tiu hontinda nemoralaĵo, kaj profitis la bedaŭrindan okazaĵon por monprofiti kiel neniam antaŭe, dum la Eklezio, trompita je sia bonintenco, estis denuncanta al la polico la sakrilegion. Kaj la ĉasado komenciĝis. Elisa kaj Marcela fuĝis al Portugalio. En Porto oni enkarcerigis ilin. Kiam ili fuĝis, ili ŝanĝis siajn nomojn kaj trapasis la maron.
  En la urbo Bonaero perdiĝis la spurojn de la fuĝintoj.

• Eduardo Galeano - 8an de junio - Sakrílegio
  Je la jaro 1504, Mikelanĝelo inaŭguris sian ĉefan verkon: Davido staris en la ĉefa placo de Florenco. Insultoj kaj ŝtonoj malbonvenigis tiun nudan giganton. Mikelanĝelo estis devigata kovri la statuan penison per vita folio, tajlita je kupro.

Galeano - 7an de junio - La reĝo poeto
Nezahualcóyotl mortis dudek jarojn antaŭ Kolombo paŝis sur amerikaj plaĝoj. Li estis reĝo de Texcoco, en la vasta valo de Meksikio. Tie li lasis sian voĉon: Ĝi rompiĝas, kvankam farita el oro, Ĝi frakasas, kvankam farita el jado, Ĝi disiĝas, eĉ se ĝi estas plumaro el kecalo. Tie ĉi neniu vivos por ĉiam. Ankaŭ princoj por morti naskiĝis. Ni ĉiuj devos iri al la regiono de l' mistero. Ĉu vane ni venis al la Teron? Ni lasu, almenaŭ, niajn kantojn.

Galeano - 6an de junio - La montoj kiuj forpasis
Dum la lastaj du jarcentoj estis senkapigitaj kvarcent sepdek montojn de la Apalaĉaj montoj, en nordameriko, tiel nomitaj memore al la aboriĝenoj de tiu regiono. La indiĝenoj estis forpelitaj de tie pro tio, ke ili estis loĝantaj sur fekunda grundo. Las montoj estis vakuigitaj ĉar ili entenis karbon.

Galeano - 5an de junio - La naturo ne estas muta
La realo pentras mutajn naturojn. La katastrofojn oni nomas naturajn, kvazaŭ la naturo estas kulpulo anstataŭ viktimo, kvankam ne nur la klimato freneziĝas, sed ankaŭ ni. Hodiaŭ estas la Tago de la Medio. Bona tago por festi la novan Konstitucion de Ekvadoro, kiu, je la jaro 2008, por la unua fojo en la monda historio rekonis la naturon kiel civitano. Estas rara tiu sinteno, ke la naturo havas rajtojn, kvazaŭ ĝi estas homo. Male, normalas ke grandaj kompanioj de Usono havu homajn rajtojn. Kaj ili ja ilin havas, laŭ decido de la Supera Tribunalo pri Justico, ekde 1886. Se la naturo estus banko, oni jam estus savinta ĝin.

Galeano - 4an de junio - Memoraĵoj pri la estonteco
Laŭ ni lernis en lernejo, Ĉilio estis malkovrita en 1536. La novaĵo ne miris la mapuĉojn, kiuj malkovris Ĉilion antaŭ pli ol tri mil jaroj. En 1563, ili ĉirkaŭis la ĉefan fortikaĵon de la hispanaj konkerantoj. La fortikaĵo estis detruota de miloj da indiĝenoj furiozaj, kiam kapitano Lorenzo Bernal sur la muro kriis: —Tio senutilas, ni venkos! Ĉar se mankas hispanaj virinoj, jen viaj virinoj. Kaj kun ili ni havos infanojn, kiuj estos viaj mastroj. La interpretisto tradukis. Kolokolo, la tribestro, fajfis pri tio. Li ne kapablis kompreni la malĝojigan profitaĵon.

Galeano - 3an de junio - La revenĝo de Atahualpa
La loĝantaro de Tambogrande estis dormanta super ora matracego. Estis oro sub la domoj, sed neniu sciis pri tio. La novaĵo disvastiĝis kune kun la ordono foriri. La perua registaro vendis la tutan vilaĝon al la entrepreno Manhattan Minerals Corporation. Nun vi ĉiuj estos milionuloj, oni diris. Sed neniu obeis. Je la hodiaŭa dato de la jaro 2002, estis diskonigita la oficiala rezulto de la popol-voĉdono: la loĝantaro de Tambogrande elektis daŭre vivteni sin de la avokadoj, la mangoj, la limeoj kaj aliaj fruktoj de la grundo ŝvite konkerita de la dezerto. Ili bone scias, ke oro malbenas la lokojn kie ĝi troviĝas: ĝi lasas montojn eksplodigitajn de dinamito kaj riverojn venenigitajn de la restaĵoj de minkompanioj, kiuj entenas pli da cianidoj ol benita akvo. Kaj verŝajne ili ankaŭ scias ke oro frenezigas homojn, ĉar ormalsato kreskas dum ormanĝado. En 1533, la hispana konkeranto Francisco Pizarro ordonis strangoli Atahualpa, reĝo de Peruo, kvankam Atahualpa ja estis doninta al li la oron kiun li postulis.

Galeano - 2an de junio - Indiĝenoj estas homoj
En 1537, la papo Paŭlo, la tria, lanĉis la buleon Sublimis Deus. La buleo kontraŭstaris tiujn, kiuj, celante satigi propran riĉiĝemon, aŭdacis diri ke indiĝenoj devas, kiel bestoj, obei blankulojn, laŭ pretekstoj kiuj ignoras la katolikan doktrinon. Kaj por defendi la aboriĝenojn de la Nova Mondo, la papo klarigis ke ili estas veraj homoj, kaj kiel veraj homoj, ili povas libere uzi, posedi kaj ĝui liberecon kaj posedi siajn landojn, kaj ili ne devas esti esklavigitaj. En Ameriko, neniu sciis pri tio.

Galeano - 1an de junio - Sanktaj viroj
Je la jaro 2006, la Partio por Karitato, Libereco kaj Diverseco provis laŭleĝiĝi en Nederlando. Tiu nova politikistaro sin konsideris reprezentanto de tiuj, kiuj rekonas sian seksemon kaj erotikan vivon per rilatoj kun geknaboj. La pozicio de la partio estas laŭleĝigi infan-pornografaĵon kaj ĉiajn seksajn rilatojn kun infanoj. Ok jaroj antaŭ tio, tiuj aktivuloj pri karitato, libereco kaj diverseco estis kreintaj, en intereto, la Mondan Tagon pri la Amo al Infano. La partio ne sukcesis havi sufiĉe da subskriboj por laŭleĝiĝi, ne povis partopreni en balotadoj kaj en 2010 sinmortigis.

Galeano - 31an de majo - La nebruligeblulino
Sinjorino Girardelli, realiginto de eksterordinaraj faroj, furoris en Eŭropo, ĉirkaŭ la jaro 1820. Ŝi karesis siajn proprajn brakojn per bruligantaj kandeloj, dancis nudpiede sur fajro kaj movis la bruliĝantan brulaĵon per siaj manoj, sidiĝis sur ruĝaj varmegaj ferbastonoj, baniĝis en flamoj, drinkis bojligantan oleon, manĝis fajron, maĉis bruligantajn brulaĵojn por kraĉi monerojn… Kaj post ĉiu varmega prezentado, ŝi montris sian nebruligitan korpon, sian haŭton neĝkoloran, kaj gajnis aplaŭdojn. —Estas truko —diradis la kritikantoj. Ŝi neniam respondis al ili.

Galeano - 29an de majo - Vampiroj
Je la somero de 1725, Petar Blagojevic elxerkiĝis, en la vilaĝeto Kisiljevo, mordis naŭ najbarojn kaj trinkis ilian sangon. Laŭ ordono de la aŭstria registaro, kiu tiam regis tiun lokon, polico lin mortigis por ĉiam, per trapaso de stango tra lia koro. Petar estis la unua vampiro oficiale rekonata, kaj la malplej fama. La plej fama, la grafo Drakulo, naskiĝis el la plumo de Bram Stoker, en 1897. Post pli ol jarcento, Drakulo emeritiĝis. Lin ne ĝenis la kompetenteco de la ridindaj virvampiretoj kaj vampirinetoj fabrikitaj de Hollywood; sed la angoroj kaŭzitaj de aliaj faroj nesupereblaj. Ne estis alia rimedo krom emeritiĝi. Li sentis nekuraceblan komplekson pri malsupereco antaŭ la potencaj manĝegemuloj kiu kreas kaj bankarotigas bankojn kaj suĉas la sangon de la mondo kvazaŭ ĝi estas kolo.

Galeano - 28an de majo - Oswiecim
Je la hodiaŭa dato de la jaro 2006, la papo Benedikto, gvidanto de la katolika eklezio, promenis inter la ĝardenoj de la urbo kiu nomiĝas, en la pola lingvo, Oswiecim. Subite la pejzaĝo ŝanĝiĝis. En la germana lingvo, la urbo Oswiecim nomiĝas Auschwitz. Kaj en Auschwitz la papo parolis. En la plej fama fabrikejo de mortintoj, li demandis: —Kaj Dio, Kie ĝi estis? Kaj neniu rakontis al li ke Dios neniam transloĝiĝis. Kaj li demandis: —Kial Dio silentis? Kaj neniu al li klarigis, ke kiu silentis estis la Eklezio, lia eklezio, kiu parolas nome de Dio.

Galeano - 27an de majo - Kara vagemulo
En 1963, mortis Fernando. Li estis liberulo. Li estis ĉiesulo, kaj neniesulo. Kiam li enuiĝis pri preni katojn en la placoj, li surstratiris kun siaj amikoj kantistoj kaj gitaristoj, kaj kun ili li faris la muzikon, ne gravas kie, de festo al feston. En la koncertoj, li estis nemankebla. Kritikisto kun bonaj oreloj, li kutimis movi la pugon kiam li ŝatis la muzikon, kontraŭe, li gruntis. Kiam lin kaptis la hundprenistoj, amaso da homoj lin liberigis. Kiam lin vundis aŭtomobilo, la plej bona kuracisto lin kuracis, kaj en sia propra konsultejo lin internigis. Liaj karnaj pekoj, okazitaj sur publikaj stratoj, kutime estis punitaj per malkaresoj, kaj tiam la infanaj brigadoj de la klubo Progreso al li dediĉis intensajn zorgojn. En lia urbo, Resistencia, en la argentina Chaco, estas tri statuoj de Fernando.

Galeano - 26an de majo - Sherlock Holmes mortis du-foje
La unua morto de Sherlock Holmes okazis en 1891. Lin mortigis sia kreinto: la verkisto Arthur Conan Doyle, kiu ne kapablis toleri tion, ke sia kreaĵo fariĝis pli fama ol li mem, kaj el altaĵo de Alpoj ĵetis Sherlock en abismon. La novaĵo estis baldaŭ diskonigita, kiam ĝi estis publikigita en la revuo Strand. Kaj la tuta mondo funebris, la revuo perdis siajn legantojn kaj la verkisto perdis siajn amikojn. Ne longe oni atendis ĝis la renaskiĝo de la plej fama detektivo. Conan Doyle ne havis alian rimedon ol redoni al li la vivon. Pri la dua morto de Sherlock, nenion oni scias. En lia hejmo ĉe Baker Street, neniu prizorgas la telefonon. Lia horo alvenis, tio certas, ĉar morti estas nia destino, kvankam indas atenti ke neniam oni publikigis pri lia morto sur la paĝoj de Times.

Galeano - 25an de majo - Herezoj
Je la jaro 325, en la urbo Niceo, okazis la unua ekumenista konsilio de la kristanaro, kunvokita de la imperiestro Konstantino, la unua. Dum la trimonata konsilio, tricent episkopoj aprobis kelkajn dogmojn necesajn por lukti kontraŭ la herezojn, kaj ili diris ke la vorto herezo, el la greka haíresis, kiu signifas elekto, eksignifus eraro. Tio estas: eraras tiu, kiu libere elektas kaj malobeas la posedantojn de la kredo.

Galeano - 24an de majo - La herezuloj kaj la sanktulo
Je la hodiaŭa dato de la jaro 1543, mortis Nikolao Koperniko. Li mortis dum la ekdiskonigado de la unuaj ekzempleroj de sia libro, kiu klarigas ke la mondo ĉirkaŭiras la sunon. La Eklezio malpermesis tiun libron, ĉar ĝi mensogas kaj kontraŭdiras la Sanktajn Librojn; ĝi kondamnis al morto per bruligado la monaĥon Giordano Bruno, ĉar li diskonigis tiujn ideojn, kaj devigis al Galileo Galilei nei sian kredon je tio. Tri jarcentoj kaj duono post tio, Vatikano pentis pro la rostado de la vivanta Giordano Bruno kaj anoncis konstruadon de statuo, en siaj ĝardenoj, omaĝe al Galileo Galilei. La embasadejo de Dio sur la Tero uzas la tempon por praktiki la justecon. Sed ĝi ne nur pardonis tiujn herezulojn, Vatikano samtempe sanktigis la inkvizician kardinalon Roberto Bellarmino, sankta Roberto kiu estas en ĉielo, kiu akuzis kaj kondamnis Brunon kaj Galileon.

Galeano - 23an de majo - La fabrikado de potenco
En 1937 mortis John D. Rockefeller, posedanto de la mondo, naftoreĝo, fondinto de Standard Oil Company. Li vivis dum preskaŭ jarcento. Dum la nekropsio, oni trovis neniun skrupulon.

Galeano - 22an de majo - Tinĉjo inter sovaĝuloj
Hodiaŭ naskiĝis, en 1907, la belga dezegnisto Hergé, kreinto de Tinĉjo. Tinĉjo, bildstria heroo, enkorpigis la civilizigajn virtojn de la blanka raso. En sia plej plensukcesa aventuro, Tinĉjo vizitis Kongon, kiu tiam apartenis al Belgio, kaj tie li ridegis pri la ridindaj kutimoj de nigruloj kaj amuziĝis ĉasante. Li mortigis dek kvin antilopojn, senhaŭtigis simion por havi kostumon, eksplodigis rinoceron per dinamito kaj pafis kontraŭ malfermitaj buŝoj de krokodiloj. Tinĉjo diradis ke elefantoj scipovas paroli pli bone la francan ol la nigruloj. Por havi memoraĵon, li mortigis elefanton kaj prenis liajn eburajn dentegojn. La vojaĝo estis tre amuza. 

Galeano - 21an de majo - Tago de kultura diverseco
En 1906, pigmeo ĉasita en arbaro en Kongo alvenis en zoologian ĝardenon de Bronx, en Novjorko.
Li fariĝis konata kiel Ota Benga, kaj li estis montrita al la publiko, en kaĝo, kun orangutango kaj kvar ĉimpanzoj. La fakuloj klarigadis al la publiko ke tiu homsimila besto povus esti la transira estaĵo inter simioj kaj homoj, kaj por evidentigi tion, oni elektis montri lin kune kun siaj hararplenaj parencoj.
Post iom da tempo, tiu pigmeo estis elaĉetita de kristana karitata organizaĵo. Oni faris ĉion fareblan, sed Ota Benga rifuzadis saviĝi. Li neniam parolis, ĉe tablo li rompis la pladojn, li batis ĉiujn, kiuj provis tuŝi lin, li estis nekapabla labori, mutiĝis en la preĝeja koruso kaj mordis ĉiujn, kiuj provis havi foton kun li. Fine de la vintro de 1916, post dek jaroj kiel hejmbesto, Ota Benga sidiĝis antaŭ la fajro, nudiĝis, bruligis la vestaĵojn, kiujn li estis devigata uzi, kaj pafis kontraŭ sia koro per pistolo rabita de si mem.

Galeano - 20an de majo - Rara momento de prudento
En 1998, Francio ekvalidigis leĝon por malpliigi al tridek kvin horoj semajne la laborhoraron. Labori malplu, vivi plu: Thomas More tion sonĝis, en sia Utopio, sed bezonis atendi kvin jarcentojn ĝis nacio aŭdaci tian faron por komuna bono. Finfine, kial maŝinoj se ne por malpliigi nian labortempon kaj plilongigi nian libertempon? Kial teknologia progreso al ni donacas senlaborecon kaj angoron? Unufoje, almenaŭ, estis lando kiu defiis tian sensencaĵon. Sed mallonge daŭris la prudento. La leĝo pri tridek kvin laborhoroj mortis dekjara.

Galeano - 19an de majo - La profeto Mark
Mark Twain iam anoncis: —Mi alvenis kun la kometo Halley, en 1835. La kometo revenos en 1910, kaj mi esperas ke mi iros kun ĝi. Sendube, la Potenculo diris: “jen tie ĉi du neklarigeblaj nenormalaĵoj. Ili alvenis kune, kaj kune foriros”. La kometo vizitis la Teron ĉirkaŭ la hodiaŭa dato de 1910. Twain, senpacience, forpasis unu monato antaŭ tio.

Galeano - 18an de majo - La vojaĝo de la memoro
En 1781, Túpac Amaru estis dispecigita, per hakilo, en la centro de la Placo de Armoj de Cuzco. Du jarcentoj poste, infano nudpieda estis cirante ŝuojn en tiu sama loko, kiam turisto lin demandis ĉu li konis Túpac Amaru. Kaj la eta ciristo diris, sen levi sian kapon, ke jes. Kvazaŭ sekrete, daŭrigante sian laboron, li flustris: —La vento estas li.

Galeano - 17an de majo - La homa loĝejo
Dum la dudekunua jarcento pasas, jam mil milionoj da homoj estas senhejmaj. Serĉante solvon por tiu problemo, la fakuloj studas la kristanan ekzemplon de sankta Simeono, kiu loĝis dum tridek sep jaroj ĉe kolumno. Dum la matenoj, san Simeono kutimis malsupreniri, por siaj ĉiutagaj preĝoj, kaj vespere li kutimis sin kateni, sur la kolumno, por ne fali dum dormo.

Galeano - 16an de majo - Marŝo al frenezulejo
La Epinephelus sp. kaj aliaj fiŝoj, la delfenoj, la anseroj, la flamengoj, la albatrosoj, la pingvinoj, la bizonoj, la strutoj, la koaloj, la orangutangoj kaj aliaj simioj, la papilioj kaj aliaj insektoj kaj pluraj aliaj parencoj niaj de la bestaro havas samseksajn rilatojn, ino kun ino, viro kun viro, por momento aŭ por ĉiam. Bonŝance ili ne estas homoj: ili saviĝis de frenezulejo. Ĝis la hodiaŭa dato de la jaro 1990, samseksemo estis en la listo de mensmalsanoj de la Monda Organizaĵo pri Sano. 

Galeano - 15an de majo - Ke morgaŭ ne estu alia nomo por hodiaŭ
Je la jaro 2011, miloj da gejunuloj, senhejmigitaj kaj senlaborigitaj, okupis la placojn kaj stratojn de pluraj hispanaj urboj. Kaj la indigno estis diskonigita. La bona sano rezultis pli infektema ol la pesto, kaj la voĉoj de indignuloj trapasis la surmapajn landlimojn. Tiel eĥis en la mondo: Oni al ni diris “al la strato!”, kaj jen ni. Malŝaltu la televidilon kaj ŝaltu la straton. Oni nomas ĝin krizo, sed ĝi estas fraŭdo. Ne mankas mono, sed abundas rabistoj. La merkatoj regas. Mi ne voĉdonis por ili. Ili decidas por ni, jes, por ni. Oni luas ekonomikan sklavon. Mi serĉas miajn rajtojn. Ĉu iu vidis ilin? Dum oni ne lasas nin sonĝi, ni ne deziros dormi. Mi serĉas miajn rajtojn. Ĉu iu vidis ilin? Dum oni ne lasas nin sonĝi, ni ne deziros dormi.

Galeano - 14an de majo - Alies ŝuldo
Je la hodiaŭa dato de 1948, naskiĝis Israelo. Post kelkaj monatoj, estis pli ol okcent mil palestinoj forpelitaj, kaj pli ol kvindek vilaĝetoj detruitaj. Tiuj vilaĝetoj, kie kreskis olivarbojn, figarboj, migdalarboj, kaj fruktarboj, estas entombigitaj sub aŭtovojoj, komerco-centroj kaj amuz-parkoj. Estas sennomaj mortintoj. La Komitato pri Nomoj de la novaj aŭtoritatoj rebaptis la mapon. Jam ereto de Palestino ekszistas. La formanĝado de la mapo alvokas titolojn pri nemoveblaĵoj, bonkore donacitaj de la Biblio, kaj oni ilin ĝustigas per la du mil jaroj de persekuto kontraŭ la juda popolo. Ĉasadoj de judoj estis, ĉiam, eŭropa kutimo; sed palestinoj pagas tiun fremdan ŝuldon.

Galeano - 13an de majo - Por ke vi kantu, por ke vi vidu
Por ke vi vidu la mondojn de la mondo, ŝanĝu viajn okulojn. Por ke la birdoj aŭdu vian kanton, ŝanĝu vian gorĝon. Tion diras, tion scias, antikvaj saĝuloj naskiĝintaj ĉe la fontoj de la rivero Orinoko.

Galeano - 12an de majo - La vivantaj sismografoj
Je la jaro 2008, forta tertremo ŝancelis Ĉinion. En Ĉinio estis inventita la sismografo, antaŭ dek naŭ jarcentoj, sed neniu sismografo avertis pri tiu okazaĵo. La avertintoj estis la bestoj. La sciencistoj ne atentis pri ili. Ekde pluraj tagoj antaŭ la katastrofo, amaso da bufoj freneze kuradis nenien, kaj ili rapide trapasis la stratojn de Miauzhu kaj aliaj urboj, dum en la zoologia ĝardeno de Wuhan la elefantoj kaj la zebroj estis karambolantaj kontraŭ la katenaj muroj, kaj estis blekantaj la tigroj kaj kriantaj la barataj pavoj.

Galeano - 11an de majo - La ĉiisto
Eugène François Vidocq mortis en Parizo, en 1857. Ekde kiam li rabis, kvardekjara, la panejon de sia patro, Eugène estis rabisto, saltimbanko, glavisto, dizertita soldato, kontrabandisto, lernantinema instruisto en lernejo, idolo en putinejoj, entreprenisto, denuncanto, spiono, krimesploristo, kuglisto, direktoro de la Sûreté Générale, la franca detektiva polico, kaj fondinto de la unua privata detektiva oficejo. Dudek foje li duelis, kaj li fuĝis el kvin karceroj, rulante monaĥinon aŭ vundito en milito. Li estis majstro de maskiĝo, krimulo kaŝita en policisto, policisto kaŝita en krimulo, kaj li estis amiko de siaj malamikoj, kaj malamiko de siaj amikoj. Sherlock Holmes kaj aliaj famaj detektivoj de eŭropa literaturo ŝuldas al li parton de siaj kapabloj, kiujn Vidocq lernis praktikante la krimon, kaj tuj uzis ilin por ĝin fronti.

Galeano - 9an de majo - Li naskiĝis por renkonti ilin
Howard Carter naskiĝis ĉi matene en 1874, kaj duonjarcento poste li komprenis sian rolon en la mondo. Tiu riveliĝo okazis kiam li trovis la tombon de Tutanĥamono. Carter malkovris ĝin hazarde, post jaroj da esploroj kaj bataloj kontraŭ malkredemo de egiptologiistoj je tio. Je la dato de la grava malkovro, li sidiĝis ĉe la piedoj de tiu juna faraono, tiu viro kiu vivis ĉirkaŭita de miloj da mirindaĵoj, kaj silentis dum horoj kaj horoj. Kaj li revenis tien diversfoje. Je unu el tiuj fojoj, li vidis tion, kion antaŭe li ne vidis: estis kelkaj semoj sur la planko. La semoj atendis tri mil ducent jarojn por la mano kiu ilin plantis.

Galeano - 30an de Aprilo - La rondoj de la memoro
Ĉi vespere je la jaro 1977, kunsidis por la unua fojo dek kvar patrinoj de malaperigitaj infanoj.
Ekde tiam, ili kunserĉadis, ili kune frapis la pordojn, kiuj ne malfermiĝis: —Ĉiuj por ĉiuj —ili kutimis diris. Kaj ili diradis: —Ili ĉiuj estas niaj idoj. Miloj kaj miloj da infanoj estis malaperigitaj de la argentina militista diktaturo kaj pli ol kvincent estis disdonitaj kiel militakiro, kaj nenion oni menciis pri tio en ĵurnaloj, radiostacioj, televidkanaloj. Monatoj post la unua kunsido, tri el tiuj patrinoj, Azucena Villaflor, Esther Ballestrino kaj María Eugenia Ponce, ankaŭ malaperis, simile al iliaj idoj, kaj ankaŭ ili estis torturitaj kaj murditaj. Sed jam estis nehaltigebla la ĵaŭda rondo. La blankaj naztukoj ĉirkaŭiradis la Placon de Majo, kaj la mondan mapon.

Galeano - 29an de Aprilo - Ŝi ne forgesas
Kiu konas kaj rekonas la padojn de afrikaj ĝangaloj? Kiu scipovas eviti la danĝeran proksimecon de eburĉasistoj kaj malamikaj bestoj? Kiu rekonas proprajn kaj aliulajn spurojn? Kiu gardas rememorojn pri ĉiuj? Kiu elsendas tiujn signalojn kiuj la homoj ne kapablas aŭskulti aŭ deĉifri? Tiuj signaloj kiuj ĝin alarmigas aŭ helpas aŭ salutas el pli ol dudek kilometroj for? Jen ĝi, la plej granda elefantino. La plej maljuna, la plej saĝa. Tiu, kiu marŝas antaŭ la elefantaro.

Galeano - 29an de Aprilo - Ŝi ne forgesas
Kiu konas kaj rekonas la padojn de afrikaj ĝangaloj? Kiu scipovas eviti la danĝeran proksimecon de eburĉasistoj kaj malamikaj bestoj? Kiu rekonas proprajn kaj aliulajn spurojn? Kiu gardas rememorojn pri ĉiuj? Kiu elsendas tiujn signalojn kiuj la homoj ne kapablas aŭskulti aŭ deĉifri? Tiuj signaloj kiuj ĝin alarmigas aŭ helpas aŭ salutas el pli ol dudek kilometroj for? Jen ĝi, la plej granda elefantino. La plej maljuna, la plej saĝa. Tiu, kiu marŝas antaŭ la elefantaro.

Galeano - 28an de aprilo - Tiu ĉi nesekura mondo
Hodiaŭ, Tago de laborsekureco, valoras la penon admoni pri tio, ke aktuale estas nenio pli malsekura ol labori. Kreskas la nombro da laboristoj kiuj vekiĝas sindemandantaj: —Kiom da ni restos? Kiu aĉetos min? Pluraj perdas sian laboron kaj pluraj aliaj perdas, dum la laboro, la vivon: po dek kvin sekundoj mortas laboristo, mortigita de tio, kion oni nomas laborakcidentoj. La publika nesekureco estas la preferata temo de tiuj politikistoj kiuj uzas amashisterion por gajni voĉdonojn. Danĝero, danĝero, ili krias: ĉe ĉiu angulo estas rabisto, seksperfortisto, murdisto. Sed tiuj politikistoj neniam denuncas ke labori ankaŭ estas danĝere, kaj estas danĝere trapasi la straton, ĉar po dudek kvin sekundoj mortas piediranto, murdita de tio, kion oni nomas trafik-akcidento; kaj danĝeras manĝi, ĉar tiu, kiu saviĝis de malsato povas esti venenigita de kemiaĵoj en la manĝaĵo; kaj danĝeras spiri, ĉar en la urboj la pura aero estas, simile al silento, luksaĵo; kaj ankaŭ danĝeras naskiĝi, ĉar po tri sekundoj mortas infano kun malpli ol kvin jaroj.

Galeano - 27an de Aprilo - La ĉirkaŭiroj de l' vivo
La Konservista Partio estis reganta Nikaragvon kiam, je hodiaŭa dato de 1837, oni donis al inoj la rajton aborti se sia vivo estas en danĝero. Cent sepdek jaroj poste, en tiu sama lando, la parlamentanoj kiuj sin prezentis kiel revoluciemaj sandinistoj* malpermesis aborton sendepende de la cirkonstancoj, kaj tiel ili kondamnis malriĉulinojn al karcero aŭ tombejo. * sandinisto: apoganto de Augusto César Sandino, ĉefo de nacia movado en Nikaragvo kontraŭ interveno de Usono.

Galeano - 26a de Aprilo - Tie ĉi nenio okazis
Okazis en Chernobyl, Ukrajnio, en 1986. Estis la plej grava tia nuklea katastrofo ĝis tiam en la mondo, sed la birdoj kiuj forflugis kaj la vermoj kiuj kaŝiĝis sub la tero estis la nuraj informantoj de tiu tragedio ekde la unua momento. Sovetunia registaro ordonis silenton. La radioaktiva pluvo invadis plurajn eŭropajn landojn kaj la registaro daŭre neis aŭ silentis. Jarcent-kvarono poste, en Fukushima, eksplodis plurajn nukleajn reaktorojn kaj la japana registaro ankaŭ silentis aŭ neis alarmajn versiojn de la okazaĵo. Prava estis la angla ĵurnalisto Claude Cockburn, kiu kutimis admoni: —Kredu je nenio ĝis oficiala demento.

Galeano - 25an de Aprilo - Ne savu min, bonvolu
Ĉirkaŭ la hodiaŭa dato en 1951, Mohamad Mossadegh elektiĝis ĉefministro de Irano, per multego da voĉdonoj. Mossadegh promesis redoni al Irano la nafton donacitan al la Brita Imperio, kaj faris tiel. Sed naciigo de nafto povas kaŭzi kaoson oportunan por enkonduko de komunismo. Do prezidento Eisenhower ordonis la atakon kaj Usono savis Iranon: en 1953, puĉo sendis Mossadegh karceren, sendis al tombejo plurajn de liaj apogantoj, kaj donacis al usonaj entreprenoj kvardek procento de la nafto naciigita de Mossadegh. Je la sekva jaro, tre for de Irano, prezidento Eisenhower denove ordonis atakon kaj Usono savis Gvatemalon. Puĉo faligis la prezidenton Jacobo Arbenz, demokratie elektita, ĉar li proprigis bienojn de United Fruit Company kaj tiel estis generanta kaoson oportunan por enkonduko de komunismo. Gvatemalo daŭre pagas por tiu ĝentilaĵo.

Galeano - 24an de Aprilo - La danĝero publikigi
Je la jaro 2004, la registaro de Gvatemalo forigis por ĉiam la tradicion de senpuno al potenculoj, kaj oficiale rekonis ke Myrna Mack estis murdita laŭ ordono de la prezidento de la lando. Myrna faris malpermesatan serĉadon. Malgraŭ minacoj, ŝi eniris ĝangalojn kaj montarojn kie troviĝas, ekzilitaj en sia propra lando, la indiĝenojn kiuj travivis la amasmurdadojn fare de militistoj. Kaj ŝi registris iliajn voĉojn. En 1989, en kongreso de sociaj sciencoj, usona antropologo plendis kontraŭ premo de universitatoj por pli ofta publikigado: —En mia lando —li diris—, se vi ne publikigas, vi mortas.
Kaj Myrna diris: —En mia lando, vi mortas se vi publikigas. Ŝi publikigis. Oni mortigis ŝin per tranĉil-frapoj.

Galeano - 22an de Aprilo - Tago de la Tero
Einstein diris iufoje: —Se abeloj malaperos, kiom da tempo daŭrus la vivo sur la tero? Ĉu kvar aŭ kvin? Sen abeloj ne estas fekundigi florojn, kaj sen floroj ne estas planktoj, nek bestoj, nek homoj. Li tion diris en amika rondo. La amikoj ridis. Li ne. Kaj nuntempe malpliiĝas la kvanto da abeloj en la mondo. Kaj hodiaŭ, Tago de la Tero, necesas admoni pri tio, ke la fenomeno okazas ne pro dia volo, nek pro diabla malbeno, sed pro la detruado de naturaj arbaroj kaj proliferado de porindustriaj arbaroj; pro la eksport-celaj kulturoj, kiuj malpermesas vegetalan diversecon; pro la venenoj kiuj mortigas plagojn kaj tiel ankaŭ mortigas lokajn bestojn; pro la ĥemiaj sterkoj, kiuj sterkas la monon kaj steriligas la sojlon, kaj pro la disradiado de kelkaj maŝinoj imponitaj de reklamado al la konsumanta socio.

Galeano - 21a de Aprilo - La indignulo
Tio okazis en Hispanio, en vilaĝeto de La Rioja, je la hodiaŭa vespero de la jaro 2011, dum procesio okaze de la Sankta Semajno. Amaso da homoj estis akompananta, silente, la paŝojn de Jesuo Kristo kaj de romiaj soldatoj kiuj lin estis vipbatanta. Kaj voĉo aŭdiĝis en la silento. El sur la ŝultroj de sia patro, Marcos Rabasco kriis al la vipbatato: —Sin defendu! Sin defendu! Marcos havis du jarojn, kvar monatojn kaj dudek unu tagojn.

Galeano - 20an de aprilo - La fabrikado de malherooj
Estis la plej granda ekspedicio de la tuta historio de la kariba maro. Kaj ĝia plej granda fiasko. La posedantoj de Kubo, senpotecigitaj, forpelitaj, proklamadis ekde Miami ke ili mortus luktantaj por redono de la insulo, kontraŭ la revolucio. La usona registaro kredis je ili, kaj ĝiaj inteligentecaj servoj pruvis, denove, ke ili ne meritas tiun nomon. Je la 20a de aprilo 1961, tri tagoj post la elŝipiĝo en la golfo de Cochinos, la herooj, plenplenaj je armoj, kun apogo de ŝipoj kaj aviadiloj, kapitulacis sen batalo.

Galeano - 19an de aprilo - La nubidoj
Je 1987, la regno de Maroko finis la konstruadon de muroj tra la sahara dezerto, de nordo ĝis la sudo, en landoj kiuj ne apartenas al ĝi. Ĝi estas la plej longa muro de la mondo krom la Granda Ĉina Muro. Ĉe la tuta muro, miloj da marokaj soldatoj rapidigas la saharanojn ĝis ilia ŝtelita patrujo. Diversfoje, vane, Unuiĝintaj Nacioj konfirmis la rajton de la sahara popolo al libereco, kaj estis aprobita per referendumo la memregado de la okcidenta Saharo. Sed la regno ne Maroko neis kaj daŭre neas tion. Tiuj neoj egalas al konfeso pri sia kulpo. Per neo al ilia rajto voĉdoni, Maroko konfesas ke ĝi ŝtelis landon. Ekde kvardek jaroj, saharanoj atendas. Ili estis kondamnitaj al dumviva angoro kaj dumviva nostalgio. Ili sin konsideras idoj de la nuboj, ĉar ekde ĉiam ili persekutas la pluvon. Ili ankaŭ persekutas la justecon, pli malabunda ol akvo en la dezerto.

Galeano - 18an de aprilo - Rigardu lin!
Hodiaŭ mortis, en 1955, Albert Einstein. Ĝis tiu dato, kaj dum dudek du jaroj, FBI, Federal Bureau of Investigations, aŭdis liajn telefon-babiladojn, legis liajn leterojn kaj kontrolis la enhavon de lia rubujo. Einstein estis spionita ĉar li estis spiono. Moskva spiono: tion rakontas lia dosiero en polic-oficejo. Kaj ĝi ankaŭ informas ke li inventis murdradion kaj roboton kapablan diveni homajn pensojn. Kaj ĝi rakontas ke Einstein estis membro, kunlaboranto aŭ aliĝito de tridek kvar komunistaj grupoj inter 1937 kaj 1954, li honore gvidis tri komunistajn organizaĵojn, kaj ne eblas ke tia homo povas iĝi fidinda usona civitano. Nek morto lin savis. Oni daŭrigis la spionadon. Ne plu de FBI, sed de ĝiaj kolegoj, la sciencistoj, kiuj tranĉis lian cerbon en ducent kvardek erojn serĉantaj klarigon pri lia genieco. Nenion ili trovis. Iam Einstein jam admonis: —Mia nura nenormalaĵo estas mia scivolemo.

Galeano - 16an de aprilo
Je la jaro 1881, Antonio Machado y Álvarez finis sian antologion pri flamenkaj kantoj, naŭcent koplojn de la ciganaj kantoj de Andaluzio: Estis praarbedoj ĉiuj ondoj de la maro, sed kraĉis mia brunulino kaj ili iĝis salaj. Havas ĉiuj brunulinoj okulojn tiel potencajn, ke ili povas mortigi dum horo pli ol la morto dum jaro. Kiam vi naskiĝis falis peco de la ĉielo. Ĝis kiam vi mortos akvofluo ne ĉesos. Kaj la libro estis publikigita, kaj homoj fajfis pri ĝi. La andaluzia kanto estis riproĉinda, ĉar cigana. Sed pro esti ciganaj, la koploj portas muzikon ene, en ĝiaj manfrapoj kaj ĝiaj piedoj.

Galeano - 15a de aprilo - La nigraj pentraĵoj
En 1828, Francisco de Goya mortis for de sia lando. Akuzita de inkvizicio, li iris al Francio. Dum sia agonio, Goya elvokis, inter kelkaj nekompreneblaj vortoj, sian amatan hejmon proksime de Madrido, ĉe la rivero Manzanares. Tie troviĝis la plej bonan kreaĵon de li, pentrita sur la muroj. Post lia morto, tiu domo estis vendita kaj revendita, kun pentraĵoj kaj ĉio, ĝis kiam, elprenitaj de la muroj, oni enkanvasigis ilin. Oni vane ofertis ilin en la Internacia Ekspozicio de Parizo. Neniu interesiĝis pri vidi, nek pri aĉeti tiujn ferocajn profetaĵojn pri la onta jarcento, kiam doloro mortigas koloron kaj senhonte la hororo sin montras krude. Eĉ la Museo del Prado ne volis aĉeti ilin, sed komence de 1882, ili eniris tiun muzeon kiel donacoj. La nigraj pentraĵoj estas, nuntempe, en unu el la plej vizitataj ĉambroj de tiu muzeo. —Mi pentras ilin por mi —iam diris Goya. Li ne sciis pri tio, ke li estis pentranta por ni.

Galeano - 14-an de aprilo - Ĉu grandiozaj aŭ grandaj?
Je la jaro 1588, estis venkita post kelkaj horoj la Nevenkebla Mararmeo, hispana militŝiparo kiu estis la plej granda en la mondo je tiu epoko. Je la jaro 1628, la plej potenca sveda militŝipo, Vasa, ankaŭ konata kiel nevenkebla, droniĝis dum sia unua vojaĝo. Ĝi ne sukcesis eĉ eliri la stokholman havenon. Kaj je la hodiaŭa nokto de la jaro 1912, koliziis kontraŭ glacimonto kaj droniĝis la tiutempa plej luksa kaj sekura ŝipo, humile konata kiel Titanic. Tiu fluktuanta palaco havis malmultajn savboatojn, ĝia stiro estis tiel malgranda ke rezultis senutila, ĝiaj gardistoj ne havis lornojn kaj ĝiaj alarmoj pri danĝero estis aŭskultitaj de neniu.

Galeano - 13-an de aprilo - Ni ne kapablis akcepti vin
Je la jaro 2009, en la monaĥejo de Maní de Yucatán, kvardek du franciskanaj monaĥoj plenigis ceremonion pardonpetante al aboriĝenoj: —Ni pardonpetas al la majaoj, pro nia nekapablo kompreni ilian vidpunkton, ilian religion, pro nei iliajn diojn; pro malrespektado de ilia kulturo, pro impono, dum jarcentoj, de religio nekomprenebla por ili, pro satanigo de majaaj diservoj kaj pro diri kaj skribi ke tiuj diservoj estis kreaĵo de la diablo kaj ke iliaj dioj estis materialigitaj demonoj. Kvar jarcentoj kaj duono antaŭ tio, en tiu sama loko, alia franciskano, Diego de Landa, bruligis la majaajn librojn, sur kies paĝoj estis ok jarcentoj da ara memoro.

Galeano - 12an de aprilo - La fabrikado de kulpulo
Je tago kiel hodiaŭ je la jaro 33, Jesuo el Nazareto mortis sur kruco. Liaj juĝintoj lin kondamnis pro incito al idolatrio, blasfemoj kaj abomenindaj superstiĉoj. Post kelkaj jarcentoj, la indiĝenoj de Ameriko kaj herezuloj de Eŭropo estis kondamnitaj pro la samaj krimoj, ekzakte la samaj, kaj je nomo de Jesuo el Nazareto oni ilin punis per vipo, pendigo aŭ fajro.

Galeano - 11an de aprilo - Timoj pri komunikado
Je hodiaŭa dato je 2002, puĉo transformis la prezidenton de la entreprenantoj en prezidento de Venezuelo. Mallonga tempo daŭris lia gloro. Paro da tagoj poste, venezuelanoj, amase surstrate, redonis la prezidantecon al tiu, kiun ili elektis per siaj voĉdonoj. La grandaj televidkanaloj kaj radiostacioj festis la puĉon, sed ne informis pri tio, ke la popolo redonis al Hugo Chávez sian legitiman postenon. Pro tio, ke estis novaĵo malkonvena por ili, la amaskomunikiloj ne ĝin komunikis.

Galeano - 10an de aprilo - La fabrikado de malsanoj
Ĉu bona sano? Ĉu malbona sano? Ĉio dependas de la vidpunkto. Laŭ la vidpunkto de la granda kuracil-industrio, malbona sano estas tre sana. La hontemo, ekzemple, povas fariĝi simpatia, kaj eĉ alloga, se konvertita je malsano. Je la jaro 1980, la American Psychiatric Association (Usona Psikiatria Asocio) donis al hontemo la statuson de mensmalsano kaj inkludis ĝin en sia Manlibro pri Mensmalsanoj, kiuj de tempo en tempo aktualigas la pastrojn de la sciencoj. Samkiel aliaj malsanoj, hontemuloj bzonas kuracilojn. Kaj ekde la diskonigado de tio, la grandaj kuracil-industrioj gajnis multege da mono vendantaj esperon pri kuracado al pacientoj infektitaj de tiu socia fobio, alergio pri homoj, terura malsano...

Galeano - 9an de aprilo - La bonstato
Je la jaro 2011, por la dua fojo, la islanda popolo diris ne al la ordonoj de Internacia Monunua Fonduso. IMF kaj Eŭropa Unio elektis la 320 mil loĝantojn de Islando por respondeci pri la bankaroto de bankistoj kaj pagi iliajn internaciajn ŝuldojn, 12 mil eŭrojn po homo. Tiu inversita komuna respondeco estis neita en du referendumoj: - Tiuj ŝuldoj ne estas niaj. Kial ni devas pagi ĝin? En mondo frenezigita pro financa krizo, la insulo en la nordo donis al ni bonan lecionon pri saĝeco kaj racio.

Galeano - 8an de aprilo - La viro kiu naskiĝis diversfoje
Hodiaŭ mortis, en 1973, Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María de los Remedios Cipriano de la Santísima Trinidad Ruiz y Picasso, pli konata kiel Pablo Picasso. Li naskiĝis en 1881. Kaj pro tio, ke li tion ŝatis, li daŭre estis naskiĝanta.

Galeano - 7an de aprilo - La pago al doktoro
Antaŭ tri mil kaj sepcent jaroj, la reĝo de Babilono, Hamurabi, lauleĝigis la tarifojn pagotajn al kuracistoj, senditaj al li de la dioj: Se kuracisto kuracis per sia bronza lanceto gravan vundon aŭ okultumoron, ĝi ricevos dek arĝentajn siklojn. Se kuracito apartenas al malriĉa familio, kuracisto gajnos kvin arĝentajn siklojn. Se kuracito estas sklavo de liberulo, ĝia mastro pagos al kuracisto du arĝentajn siklojn. Estos fortranĉitaj la manoj de la kuracisto se li kaŭzis la morton aŭ perdon de okulo al liberulo. Se la kuracado kaŭzis la morton de sklavo de malriĉulo, la kuracisto donos unu de siaj sklavoj al la mastro de la mortinto. Se la kuracado kaŭzis la perdon de okulo al sklavo, kuracisto pagon duonon de la prezo de la sklavo.

Galeano - 6an de aprilo - Trapaso de la nokto
En kelkaj popoloj perditaj en gvatemalaj montoj, nenies manoj kreas la kitapenajn pupetojn. Ili estas mirinda kuracilo kontraŭ maltrankvilo: ili trankviligas la maltrankvilulojn kaj ilin savas de la sendormema malsano. La pupetoj kitapenaj nenion diras. Iri kuracas per aŭskultado. Kaŭrantaj sub kuseno, ili aŭskultas pri suferoj kaj malbonŝancoj, pri duboj kaj ŝuldoj, pri turmentoj kiuj maldormigas homojn, kaj magie ili ilin forportas, al sekreta loko kie neniu nokto estas malamika.

Galeano - 5an de aprilo - Lumtago
Okazis en Afriko, en Ife', sankta urbo de la regno de la joruboj, eble je tago kiel hodiaŭ, sed oni ne povas precizigi. Maljunulo, tre malsana, vokis siajn filojn kaj anoncis: - Miaj plej ŝatataj posedaĵoj apartenos al tiu, kiu sucesos plenplenigi tiun ĉi ĉambron. Kaj li atendis ekstere, dum la vesperiĝo. Unu el siaj filoj kunportis pajlon, sed plenigis nur duonon de la ĉambro. Alia filo portis la tutan sablon kiun li sukcesis preni, sed duono de la ĉambro restis malplena. La tria filo bruligis kandelon. Kaj la ĉambro plenpleniĝis.

Galeano - 4an de aprilo - La fantomo
En 1846 naskiĝis Isidore Ducasse. Estis milito en Montevideo, kaj li estis baptita dum pafado de kanonoj. Je la unua oportuno, li transloĝiĝis al Parizo. Tie li fariĝis grafo de Lautréamont kaj liaj koŝmaroj kontribuis por kreado de surealismo. Tiun ĉi mondon li rapide vizitis: dum sia mallonga vivo, li bruligis la lingvaĵon, kaj per siaj vortoj bruliĝis kaj fulmiĝis.

Galeano - 3an de aprilo - Bonaj knaboj
En 1882, kuglo trapasis la kolon de Jesse James. Ĝi estis pafita de lia plej bona amiko, por pagigi sian ŝuldon. Antaŭ fariĝi la plej fama eksterleĝulo, Jesse luktis kontraŭ prezidento Lincoln, en la vicoj de la sklavista armeo de la sudo. Post perdi la militon, ne estis alia rimedo ol ŝanĝi profesion. Tiel naskiĝis la banditaro de Jesse James. La grupo, kiu kutimis uzi maskojn de Ku Klux Klan, komencis sian agadon per la unua rabo al trajno en la historio de Usono; kaj krom rabi ĉion de la pasaĝeroj, ĝi ankaŭ sindediĉis al senvalizigo de bankoj kaj ĉaroj. Laŭ rakonto, Jesse estis speco de Robin Hood de la sovaĝa Okcidento, kiu rabis de riĉuloj por disdoni al malriĉuloj, sed neniam iu konis malriĉulon kiu ricevis eĉ moneron de liaj manoj. Aliflanke, neniu dubas ke li multe helpis Hollywood-on. La kinindustrio al li ŝuldas kvardek filmojn, preskaŭ ĉiuj tre monprofitaj, en kiuj la plej famaj aktoroj, de Tyrone Power ĝis Brad Pitt, portis lian pafilon.

Galeano - 2an de aprilo - La inventado de publika opinio
En 1917, la prezidento Woodrow Wilson anoncis la ekpartoprenon de Usono en la unua mondmilito. Kvar monatoj kaj duono antaŭ tiam, Wilson gajnis la balotadon pro esti la pacema kandidato. La publika opinio ricevis liajn pacajn paroladojn kaj militdeklaron kun la sama entuziasmo. Edward Bernays estis la ĉefa aŭtoro de tiu miraklo. Kiam la milito finiĝis, Bernays publike rekonis ke estis inventitaj ĉiuj fotoj kaj ŝercoj kiuj vekigis militemon en la popolo. Tiu plensukcesa reklamado inaŭguris brilan karieron. Bernays fariĝis asistanto de pluraj prezidentoj kaj de la plej potencaj entreprenantoj en la mondo. La realo ne estas tio, kio ĝi estas, sed tio, kion mi diras ke ĝi estas: li disvolvigis, pli bone ol aliuloj, la nuntempajn teknikojn pri amasmanipulado, kiuj faras homojn aĉeti sapon aŭ militon.

Galeano - unuan de aprilo - La unua episkopo
En 1553, la unua episkopo de Brazilo, Pedro Sardinha, elŝipiĝis en tiu lando. Tri jaroj poste, sude de Alagoaso, li estis manĝita de indiĝenoj kaete'. Kelkaj brazilanoj kredas ke tiu tagmanĝo estis inventita, por la koloniaj aŭtoritatoj havi kialon por ŝteli teritoriojn de indiĝenoj kaj murdadi ilin per sankta milito. Aliaj brazilanoj, male, kredas ke tio okazis laŭ oni rakontas. La episkopo Sardinha, kiu en sia nomo portis sian destinon*, hazarde fondis la brazilan gastronomion. * La vorto sardinha signifas sardino, en la portugala.

Galeano - 31an de marto - Tiu Pulo
En 1631, John Donne mortis en Londono. Tiu samtempano de Shakespeare nenion publikigis, aŭ preskaŭ nenion. Jarcentoj poste, ni bonŝance konatiĝis kun kelkaj versoj liaj. Kiel tiuj: Du foje mi kun vi amoris, aŭ tri foje, Antaŭ koni vian mienon kaj vian nomon. Aŭ tiuj: Ĝi mordis min, kaj nun vin, Kaj en tiu pulo miksiĝas niajn sangojn. Tiu pulo estas mi, kaj ĝi estas vi kaj ĝi estas nia nuptolito, Nia templo.

Galeano - 30an de marto - Tago de Hejma Servado
Maruja estis infano. Pri antaŭ ŝiaj ses jaroj, ŝi nenion rakontadis. Pri siaj antaŭaj ses jaroj, en la dua linioŝi nenion esperadis. Ŝi ne estis bela, nek malbela, nek pli-malpli bela. Ŝi kutimis paŝi trenante siajn piedojn, kun senpolvigilo, aŭ balailo, aŭ ŝovelilo en siaj manoj. Veka, ŝi tenis la kapon inter siaj ŝultroj. Dormante, ŝi kutimis meti la kapon inter siaj genuoj. Dum oni paroladis al ŝi, ŝi kutimis rigardi la plankon, kvazaŭ nombrante formikojn. Ŝi estis laboranta en alies domoj ekde siaj plej malnovaj rememoroj. Ŝi neniam eliris la urbon Lima. Multe ŝi laboris, de unu domo al alia, kaj en neniu ŝi emis resti. Finfine, ŝi trovis lokon kie oni traktis ŝin kiel homo. Post kelkaj tagoj, ŝi forpasis. Ŝi estis sin karesante.

Galeano - 29an de marto - Tie ĉi estis ĝangalo
Miraklo en amazonia ĝangalo: je la jaro 1967, nafto ekŝprucis el la lago Agrio. Ekde tiam la entrepreno Texaco sidiĝis ĉe la tablo, buŝtuko ĉe la kolo kaj forko en la mano, kaj sin fartis je nafto kaj gaso dum dudek kvin jaroj, kaj ĝi fekis sur la ekvadoran ĝangalon sepdek sep miliardojn da litroj de veneno. Indiĝenoj tie neniam antaŭe konis la vorton infekto. Ili ekkonis ĝin kiam la fiŝoj ekmortis en riveroj, lagoj iĝis salaj, arboj sekiĝis apud la akvo, bestoj ekfuĝis, tero ĉesis doni fruktojn kaj beboj naskiĝis malsanaj. Pluraj prezidentoj de Ekvadoro, ili ĉiuj nesuspektindaj, kunlaboris en la faro, kiu estis bonkore aplaŭdita de reklamistoj, kiu ĝin laŭdis, de ĵurnalistoj kiuj ĝin ŝminkis, de advokatoj kiuj ĝin defendis, de specialistoj kiuj ĝin senkulpigis kaj de sciencistoj kiuj ĝin malkondamnis.

Galeano - 28an de marto - La inventado de Afriko
En 1932, iom post ĝia debuto, Tarzan, la ĝangala reĝo, venigis milojn da homoj, kiuj kreis longajn vicojn antaŭ kinejoj. Ekde tiam, Tarzan estis Johnny Weissmuller, naskiĝita en Rumanujo, kaj sia krio, diskonigita de Hollywood, fariĝis la kontinenta lingvo de Afriko, kvankam li neniam estis tie. Tarzan ne havis grandan vortprovizon, nur kapablis diri me Tarzan, you Jane, sed estis tre lerta pri naĝado, ĝi gajnis kvin medalojn en Olimpikoj kaj kriis kiel neniu alia. Tiu bleko de la ĝangala reĝo estis kreaĵo de Douglas Shearer, specialisto pri sono, kiu scipovis miksi voĉojn de goriloj, hienoj, kameloj, violonoj, sopranoj kaj tenoroj. Ĝis sia lasta tago, Johnny Weissmuller toleris admirantojn petantaj al li por bleki.

Galeano - 27an de marto - Tago de Teatro
Je la jaro 2010, la entrepreno Murray Hill Inc. petis ĉesigon de aktorado de politikistoj kiuj ŝajnas labori. Iomete antaŭ tio, la Supera Tribunalo de Usono deklaris ke entreprenoj kiuj sponsoras politikistojn por balotadoj ne agas kontraŭleĝe; kaj ekde multe da tempo antaŭ tio, jam estis laŭleĝe subaĉeti parlamentanojn per lobioj. Per komuna senco, Murray Hill Inc. anoncis sian kandidatiĝon al la usona parlamento, pere de la subŝtato Maryland. Alvenis la momento forigi la perantojn: —Jen nia demokratio. Ni ĝin aĉetis. Ni ĝin pagis. Kial ni ne povas gvidi ĝin? Voĉdonu por ni, por starigi la plej bonan demokration aĉeteblan. Pluraj homoj pensis ke tio estis ŝerco. Ĉu fakte estis?

Galeano - 26an de marto - Majaaj Liberigantinoj
Je hodiaŭa nokto de 1936, estis ŝton-mortigita Felipa Poot, mayaa indiĝeno, en la vilaĝeto Kinchil.
En la ŝtonumado, mortis kun ŝi aliaj tri virinoj, ankaŭ majaaj, kiuj ĉe ŝi batalis kontraŭ malĝojo kaj timo. Ilin mortigis la sanka kasto, laŭ nomadiĝis la posedantojn de la grundo kaj de la homoj de Jukatanio.

Galeano - 25an de marto - La anunciacio
Je dato kiel hodiaŭ, kelkaj pliaj, aŭ malpliaj, tagoj, la arkianĝelo Gabrielo venis el ĉielo kaj la virgulino Maria eksciis pri tio, ke Dio estis en sia ventro. Nuntempe, la relikvoj de la Virgulino troveblas en pluraj preĝejoj en la tuta mondo: sandaloj kaj pantofloj uzitaj de ŝi, kamizoloj kaj roboj kiuj estis ŝiaj, kufloj, diademo, kombiloj, vualoj kaj haroj, markoj de la lakto kiu nutris Jesuon, kaj ŝiaj kvar geedziĝaj ringoj, kvankam ŝi edziniĝis nur unufoje.

Galeano - 24-an de marto - Kial ni malaperigis la malaperintojn
Je hodiaŭa tago je la jaro 1976, naskiĝis la militista diktaturo kiu malaperigis milojn da argentinanoj.
Dudek jaroj poste, generalo Jorge Rafael Videla klarigis al la ĵurnalisto Guido Braslavsky: —Ne, ne eblis mortpuni. Imagu ciferon, imagu kvin mil. La argentina popolo ne akceptus tion: hieraŭ du en Bonaero, hodiaŭ ses en Córdoba, morgaŭ kvar en Rosario, kaj tiel plu ĝis kvin mil… Ne, ne eblus. Tamen, ĉu ni diskonigus kie estas la restaĵoj? Kiel distingi ilin? Ili estas en la maro, en la Arĝenta Rivero, en la Riachuelo, ĉu? Oni pensis, dum momento, pri diskonigi la listojn. Tamen oni tuj asertis: se ni diskonigu, ke ili estas mortaj, sekvos demandoj, nerespondeblaj: kiu mortigis ilin, kiam, kie, kiel…

Galeano - 22an de marto - Tago de Akvo
De akvo ni estas faritaj. De akvo naskiĝis la vivo. Riveroj estas la sango de la tero, kaj de akvo estas faritaj la ĉeloj kiuj pensigas nin, la larmoj kiuj nin plorigas kaj la memoro kiu nin rememorigas. La memoro al ni rakontas ke nunaj dezertoj jam estis arbaroj, kaj ke la sekaj grundoj jam estis humidaj, je tiu praa tempo, kiam akvo kaj grundo apartenis al neniu kaj samtempe al ĉiuj. Al kiu apartenas la akvo? Al la simio kiu havis armon. La senarma simio estis mortigita. Se mi bone memoras, tiel komencas la filmo 2001, Odiseo en Spaco. Iom poste, je la jaro 2009, spacoŝipo malkovris akvon en la Luno. La novaĵo rapidigis la planojn pri koloniado. Kompatinda Luno.

Galeano - 21an de marto - La mondo laŭ ĝi estas
La Dua Mondmilito estis tiu, kiu plej mortigis dum la tuta historio de homaj amasmurdadoj. Sed oni nombris malmultajn viktimojn. Pluraj soldatoj el kolonioj ne aperas sur listoj de mortintoj. Estis ili naskitaj en Aŭstralio, Barato, Birmanio, Filipinoj, Argelio, Senegalo, Vjetnamio kaj pluraj aliaj landoj de Afriko, Azio kaj Oceanio, kiuj estis devigataj morti por siaj mastroj. Rezulto: estas postvivantoj je la unua, la dua, la tria kaj la kvara kategorioj. Pri mortintoj same okazas.

Galeano - 20an de marto - La mondo inversita
Je la 20a de marto de la jaro 2003, irakaj militaviadiloj ĵetis bombojn en Usonon. Post la bomboj, irakaj soldatoj invadis la usonan teritorion. Estis multaj damaĝoj. Pluraj usonaj civiluloj, ĉefe virinoj kaj infanoj, perdis siajn vivojn aŭ estis amputitaj. Oni ne scias kiom da homoj, ĉar la tradicio estas nombri viktimojn nur inter la invadanta armeo kaj malpermesas nombri viktimojn inter la popolo de la invadita lando. La milito estis neevitebla. Sekureco de Irako, kaj de la tuta homaro, estis minacata de la amasmurdadaj armoj akumulitaj en usonaj arsenaloj. Sen fundamento estis, male, la malicaj klaĉoj pri intenco de Irako kontroli la naftokampojn de Alasko.

Galeano - 19an de marto - Naskiĝo de kinarto
Je 1895, la fratoj Lumière, Louis kaj Auguste, faris tre mallongan filmon pri eliro de laboristoj el fabriko en Liono. Tiu filmo, la unua en la historio de kinarto, estis spektita de kelkaj amikoj iliaj, nur kelkaj, kaj de neniu alia. Finfine, je la 28a de decembro, la fratoj Lumière montris la filmon al ĝenerala publiko, kune kun alia mallongasj filmoj kreitaj de ili, kiu ankaŭ registris momentoj de ĉiutaga vivo. En la kelo de la pariza Grand Café, okazis la tutmonda inaŭguro de tiu mirinda spektaklo, ido de magia lanterno, de la viva rado, kaj de aliaj kreaĵoj de iluziistoj. Plenplena ĉambro. Tridek kvin homoj pagis unu frankon por eniri. Georges Meliès estis unu el la spektantoj. Li volis aĉeti la filmilon. Pro tio, ke oni ne volis vendi ĝin, li inventis alian.

Galeano - 18an de marto - Kun la dioj en la eno
En la montaro Andoj, hispanaj konkerintoj forpelis indiĝenajn diojn. La idolatrio estis malaperigita. Sed ĉirkaŭ la jaro 1560 la dioj revenis. Ili vojaĝis per siaj grandaj flugiloj, el neiu-scias-kie, kaj penetris la korpojn de siaj idoj, de Ayacucho ĝis Oruro, kaj en tiuj korpoj ili dancis. La dancoj dancigis la ribelon, kaj estis punitaj per vipbatoj aŭ pendigoj, sed ne eblis ĉesigi ilin. Kaj ili daŭre anoncas la finon de la humiligo. En la keĉua lingvo, la vorto ñaupa signifas estis, sed ĝi ankaŭ signifas estos.

Galeano - 17an de marto - Ili kapablis aŭskulti
Carlos kaj Gudrun Lenkersdorf naskiĝis kaj loĝis en Germanio. Je la jaro 1973, tiuj respektindaj profesoroj alvenis en Meksikion. Kaj ili iris al la majaa mondo, en triba komunumo, kaj sin prezentis per la jena frazo: —Ni venis por lerni. La indiĝenoj silentis. Post iom da tempo, iu klarigis pri la silento: —Por la unua fojo iu diris tion al ni. Kaj lernante ili restis tie, Gudrun kaj Carlos, dum jaroj kaj jaroj. De la majaa lingvo ili lerni ke ne estas hierarkion inter subjekto kaj objekto, ĉar mi trinkas la akvon kiu trinkas min kaj estas rigardata de tiu al kiu mi rigardas, kaj ili lernis saluti aliulojn tiel: Mi estas alia vi. —Vi estas alia mi.

Galeano - 16-an de marto - Rakontrakontanto
Je tiuj ĉi datoj, laj je aliaj ankaŭ, festas siajn festivalojn la rakontantoj kiuj rakontas rakontojn per siaj voĉoj, skribantaj sur la aero. La rakontrakontantoj havas plurajn gediojn kiuj ilin inspiras kaj subtenas. Inter ili, Rafuema, la avo kiu rakontis pri la origino de la popolo uitoto, en la kolombia regiono de Ararakŭara. Rafuema rakontis ke la uitotoj estis naskitaj de la vortoj kiuj rakontas pri ilia naskiĝo. Kaj ĉiufoje kiam ĝi ĝin rakontas, la uitotoj denove naskiĝas.

Galeano - 15-an de majo - Noktaj Voĉoj
Je hodiaŭa frumateno je la jaro 44 antaŭ Kristo, Kalpurnia vekiĝis ploranta. Ŝi sonĝis pri sia edzo, vundita per tranĉilo, agonianta sur ŝiaj brakoj. Kaj Kalpurnia al li rakontis sian sonĝon, kaj plorante lin petis resti hejme, ĉar ekster ĝi lin estis atendanta tombejo. Sed la papo, la dum viva diktatoro, la dia soldato, la senmalvenka dio, ne povus konsideri sonĝon de virino. Julio Cezaro ŝin apartigis per frapo, kaj al la romian senaton li marŝis por renkonti la morton.

Galeano - 14an de marto - La Kapitalo
Je 1883 amaso da homoj spektis la entombigon de Karl Marx en londona tombejo: amaso je dek unu homoj, inkluzive la tombisto. Lia plej konata frazo fariĝis lian epitafon: La filozofoj interpretis la mondon diversmaniere/ sed la neceso estas ŝanĝi ĝin. Tiu profeto pri ŝanĝigo de la mondo vivis fuĝante de la polico kaj de siaj ŝuldatoj. Pri sia ĉefa verko, li komentis: —Neniu verkis tiom multe pri mono havante tiom malmulte da. La Kapitalo al mi ne pagos eĉ la cigaredojn kiujn mi fumis verkante pri ĝi.

Galeano - 13an de marto - La bonaj konscioj
Je hodiaŭa dato je la jaro 2007, la banana entrepreno Chiquita Brands, heredanto de United Fruits, agnoskis ke dum sep jaroj ĝi monsubtenis gerilanojn en Kolombio kaj akceptis pagi monpunon. La gerilo estis protektanto de la entrepreno kontraŭ strikoj kaj aliaj malbonaj faroj de laboristaj sindikatoj. Cent sepdek tri sindikatanoj estis murditaj en bananejoj, dum tiuj sep jaroj. Oni pagis monpunon de dudek kvin milionoj da dolaroj. Eĉ centavo ne estis donita al familianoj de murditoj.

Galeano - 12an de marto - Pli scias la sonĝo ol la atendado
Ruĝiĝas monto Fuji, simbolo de Japanio. Kovras la ĉielon la ruĝajn nubojn de plutonio, flavajn nubojn de stroncio, purpuraj nuboj de cezio, ĉiuj plenplenaj je kancero kaj aliaj monstroj. Ses atomcentraloj eksplodis. Homoj senesperaj fuĝas nenien: - Ili nin trompis! Ili mensogis al ni! Kelkaj sinĵetas en la maron aŭ en aeron, por rapidigi la renkontiĝon kun la morto. Akira Kurosawa sonĝis pri tiu teruraĵo, kaj faris filmon pri ĝi, dudek jarojn antaŭ la nuklea katastrofo kiu, komence de 2011, ekis nuklean apokalipson en sia lando.

Galeano - 11an de marto - La tago kiam Mekskio invadis Usonon
Je hodiaŭa frumateno de 1916, Pancho Villa trapasis la landlimon, forbruligis la urbon Columbus, mortigis kelkajn soldatojn, ŝtelis kelkajn ĉevalojn kaj pafaĵojn, kaj je la sekva tago revenis al Meksikio, por rakonti sian faron. Tiu fulma atako de la banditaro de Pancho Villa estis la nura invado de Usono dum ĝia tuta historio. Usono, siavice, invadis kaj daŭre invadas preskaŭ la tutan mondon. Ekde 1947, usona Ministerio pri Milito nomiĝas Ministerio pri Defendado, kaj ĝia pormilita buĝeto nomiĝas buĝeto por defendado. Tiu nomo estas enigmo malpli facile divenebla ol la Sankta Triunuo.

Galeano - 8an de marto - Omaĝoj. Hodiaŭ estas Tago de Virinoj. Dum la Historio, pluraj pensuloj, homaj kaj diaj, ĉiuj viraj, atentis pri virino, pro pluraj kialoj: - Pro ina anatomio: Aristotelo: Virino estas nekompleta homo. Sankta Tomaso de Akvino: Virino estas eraro de la naturo, naskita de aĉa spermo. Marteno Lutero: Viroj havas larĝajn ŝultrojn kaj mallarĝan talion. Ili estas inteligentaj. Virinoj havas mallarĝajn ŝultrojn kaj larĝan talion, por naski bebojn kaj resti hejme. - Pro inaj ecoj: Francisco de Quevedo: Kokinoj al ni donas ovojn, kaj virinoj al ni donas kornojn*. Sankta Johano de Damasko: Virino estas insistema azenino. Arthur Schopenhauer: Virino estas besto kun granda hararo kaj malgranda cerbo. - Pro ina destino: Diris Jehovo al virino, laŭ Biblio: Via edzo vin regos. Diris Alaho, laŭ Korano: bonaj virinoj obeas. *En la denaska lingvo de la aŭtoro, oni diras ke perfidita edzo havas kornojn.

Galeano - 7an de marto - La sorĉistinoj
Je la jaro 1770, Anglio aprobis leĝon por kondamni trompemajn virinoj. Tiuj malvirtulinoj kutimis konvinkigi la virregatojn de la reĝino edziĝi al ili, pere de uzado de diablaj kreaĵoj, kiel "parfumoj, banoj, kosmetikoj, falsaj dentaroj, perukoj, lano sub vestaĵoj, korsetoj, aranĝaĵoj, orelringoj kaj kalkanumoj. La aŭtorinoj de tiaj fraŭdoj, laŭ la leĝo, "estos juĝotaj laŭ la nuna leĝaro kontraŭ sorĉoj, kaj iliaj geedziĝoj estos senvalidigitaj". Tiutempa teknologio malpermesis mencii en tiu leĝo la silikonon, la liposukcion, la botokson, la stetikajn ĥirurgiojn kaj aliajn kreaĵojn ĥirurgiajn kaj kemiajn.

Galeano - 6an de marto - La floristino
Georgia O'Keeffe vivis pentrante dum preskaŭ jarcento. Pentrante ŝi mortis. Ŝiaj pentraĵoj fariĝis ĝardenon en soleca dezerto. La floroj de Georgia, klitoroj, vulvoj, vaginoj, cicoj, umbilikoj, estis kalikoj de meso por danki al Dio pro la ĝojo esti virino.

Galeano - 5-an de marto - Divorco kiel higiena zorgo
En 1953, debutis en Meksikio filmo de Luis Buñuel nomita Él (Li). Buñuel, hispana ekzilitulo, filmigis la novelon pri hispana ekzilitulino, Mercedes Pinto, kiu rakontadis siajn suferojn kiel edzino. Dum tri semajnoj ĝi estis spektita. La publiko ridegadis kvazaŭ estis filmo de Cantinflas. La aŭtoro de la novelo estis ekziligita de hispanio en 1923. Ŝi aŭdacis prelegi en la Universitato de Madrido pri temo neakceptebla: la divorco kiel higiena zorgo. La diktatoro Miguel Primo de Rivera vokis ŝin. Li parolis nome de la katolika eklezio, de la Sankta Virgulino, kaj per kelkaj vortoj diris ĉion necesan: —Vi devas silenti, aŭ foriri. Kaj Mercedes Pinto foriris. Ekde tiu momento, ŝia kreemo, vekiganta la sojlon paŝitan de ŝi, ekeĥis en Urugvajo, Bolivio, Argentino, Kubo, Meksikio…

Galeano - 3-an de marto - Brazilaj liberigistinoj
Hodiaŭ finiĝis, en 1770, la reĝlandon de Teresa de Benguela en Quariterê. Ĝi estis unu de la liberejoj de fuĝintaj sklavoj en Brazilo. Dum dudek jaroj, Teresa frenezigis la soldatojn de la provinco Mato-Groso. Ili ne sukcesis kapti ŝin viva. Kaŝitaj en ĝangalo, estis pluraj virinoj kiuj, krom kuiri kaj naski bebojn, kapablis militi kaj ordoni, kiel Zacimba Gambá en Espirito-Santo, Mariana Crioula en la landinterno de Rio-de-Ĵanejro, Zeferina en Bahío kaj Felipa María Aranha en Tokantinso. En Parao, ĉe la limo de la rivero Trombetas, neniu aŭdacis kontraŭstari la ordonojn de Mãe Domingas. En la vasta rifuĝejo de Palmares, en Alagoaso, la afrika princino Aqualtune regis en libera vilaĝeto, ĝis ĝi estis incendiita de la armeo en 1677. Tamen ekzistas, kaj nomiĝas Conceição das Crioulas, en Pernambuko, la komunumo fondita en 1802 de fuĝantaj negrulinoj, la fratinoj Francisca kaj Mendecha Ferreira. Kiam la sklavistaj soldataroj estis proksime, la liberaj sklavinoj semplenigis siajn grandajn afrikstilajn hararojn. Samkiel en aliaj lokoj en Ameriko, ili transformis siajn kapojn en semujoj, pro la neceso rapide forfuĝi.

Galeano - 2-an de marto - Fajfante mi diras
La fajfo estas la lingvaĵo de La Gomera. En 1999, la registaro de Kanariaj Insuloj decidis favore pri instruado en lernejoj de la lingvaĵo de la popolo kiu ĝin fajfas. En praa tempo, la paŝtistoj de la insulo La Gomera komunikiĝis per fajfoj, ekde malproksimaj montoj, danke al la krutaĵoj, kiuj multobligas la eĥojn. Tiel ili sukcesis sendi mesaĝojn kaj rakonti plensukcese la novaĵojn pri siaj iroj kaj revenoj, la danĝeroj kaj la ĝojoj, la laboro kaj la ĉiutaga vivo. Tiel pasis jarcentoj, kaj en tiu insulo la homaj fajfoj, enviataj de birdoj, daŭre estas tiel potencaj kiel la voĉoj de la vento kaj la maro.

Galeano - 1-an de marto - Li forpasis
Elisa Lynch estis fosanta tombon per siaj ungoj. La venkintaj soldatoj, surprizitaj, lasis ŝin daŭrigi.
La frapegoj de tiu virino estis produktantaj nubojn de ruĝa pulvoro kaj tremigantaj la ruĝajn harojn sur ŝia vizaĝo. La kadavro de Solano López estis apud ŝi. Ŝi, apartigita de li, ne ploris pro li, nek lin rigardis: simple ĵetadis teron sur li, senutilaj manfrapoj kun la celo entombigi lin en la lando, kiu estis lia lando. Li ne plu estis, kaj Paragvajo ne plu estis. Kvin jarojn daŭris la milito. Falis, murdita, la nura latinamerika lando kiu neis obei la bankistojn kaj komercistojn. Kaj dum Elisa daŭre ĵetis teron sur la viro kiu estis sia viro, la suno estis foriranta, kaj kun la suno tiu damna tgo de la jaro 1870. En Cerro Corá, nur malmultaj birdoj adiaŭis lin.

28-an de februaro - Kiam
Kiam estis malleviĝanta la spirala ŝtuparo de ŝipo, li pensis pri tio, ke tiel vojaĝas proteinaj molekuloj, spirale kaj sur onda grundo; kaj tio rezultis en scienca malkovro. Kiam li malkovris ke la aŭtmobiloj kulpis pro la tusadoj de la urbo Los Angeles, li inventis elektrikan aŭton, kiu estis komerca fiasko. Kiam li malsaniĝis de la renoj, kaj kuraciloj ne resanigis lin, li sin receptis sanigan manĝaĵon kaj vitaminon C. Kaj sin kuracis. Kiam bomboj eksplodis sur Hiroŝimo kaj Nagasaki, li estis invitita al scienca kunveno en Hollywood, kaj kiam li malkovris ke li ne estis dirinta tion, kion li volis diri, li kunordigis tutmondan kampanjon kontraŭ nukleaj armiloj. Kiam li ricevis la Nobelpremion por la dua fojo, la revuo Life denuncis tion kiel ofendo. Jam du foje la usona registaro lasis lin sen pasporto, ĉar li estis suspekta pri komunismemo, aŭ ĉar li diris ke Dio estas nenecesa ideo.Li nomiĝis Linus Pauling. Li kaj la dudeka jarcento naskiĝis samtempe.

Galeano - 27-an de februaro - Ankaŭ bankoj mortontas
Ĉiu verdaĵo pereos, anoncis la Biblio. En 1995, la Banko Barings, la plej antikva de Anglio, bankarotis. Post unu semajno ĝi estis vendita kontraŭ unu (1) brita pundo. Tiu banko estis la financa brako de la brita imperio. La sendependeco kaj la ekstera ŝuldo naskiĝis kune en Latinameriko. Ĉiuj landoj naskiĝis ŝuldante. Tie la Banko Barings aĉetis landojn, luis heroojn, subtenis militojn. Kaj ĝi sin konsideris senmorta.

Galeano - 26-an de februaro - Mia Afriko
Fine de la dek naŭa jarcento, imperiistaj potencoj de Eŭropo kunvenis en Berlino por dividi Afrikon. Estis longa kaj malfacila disputado por la koloniego, la ĝangaloj, la riveroj, la montaroj, la sojloj, subgrundoj, ĝis kiam la novaj limoj estis dizegnitaj kaj je la hodiaŭa dato de 1885 estis firmigita, nome de Dio Ĉiopova, la Ĝenerala Protokolo. La eŭropaj mastroj estis prudentaj ne mencii la oron, la diamantojn, la eburon, la petrolon, la kaŭĉon, la stanon, la kakaon, la kafon nek la palmoleon; ili malpermesis voki sklavon per sia nomo; ili nomis filantropiajn societojn al la entreprenoj kiuj provizis homan karnon al la tutmonda merkato; admonis sian emon kontribui por la disvolviĝo de komerco kaj civilizo kaj, pro eventuala dubo, klarigis esti zorgemaj pri kreskigi la virtecon kaj bonfarton de indiĝenaj popoloj. Tiel Eŭropo inventis la novan mapon de Afriko. Neniu denaska afrikano estis, eĉ por adorni, en tiu kupolkunveno.

Galeano - 25-an de februaro - La tula nokto
La panama registaro ordonis, per leĝo, la civilizigon de la barbaraj, kvazaŭ barbaraj kaj sovaĝaj ekzistantaj en tiu lando. Kaj ĝia proparolant anoncis: —La indiĝeninoj tulaj neniam plu farbos siajn nazojn, nur la vangon, kaj ili ne plu uzos ringojn ĉe la nazo,  sed ĉe la oreloj. Kaj ili ne vostos tipajn vestaĵoj, sed civilizitulajn vestaĵojn. Kaj al ili ĉiuj estis malpermesaj ilian religion kaj ceremoniojn, ĉar estas ofendoj al Dio, samkiel ilian tradician manieron regi sian popolon laŭ propraj reguloj kaj metodoj. En 1925, je la nokto de la dudek kvina tago de la igvanaj monato, la tuloj per tranĉiloj mortigis ĉiujn policistojn kiuj ilin malpermesis vivi siajn vivojn. Ekde tiam, la tulaj virinoj daŭre uzas ringojn ĉe siaj farbitaj nazoj, kaj ili daŭre vestas siajn mirindajn tradiciajn vestaĵojn, pentritaj per fadeno kaj kudrilo anstataŭ farbilo. Kaj ili daŭre okazigas siajn ceremoniojn kaj asembleojn, en la du mil insuloj kie ili defendas, per paca aŭ malpaca maniero, sian regnon.

Galeano - 24-an de februaro - Leciono pri realismo
En 1815, Napoleono Bonaparte fuĝis de la prizono en la insulo Elba kaj vojaĝis al la rekonkerado de la franca trono. Li marŝis paŝo post paŝo, akompanata de kreskanta trupo, dum la taga periodaĵo Le Moniteur Universel, kiu estis lia oficiala organo, asekuris ke la francoj estis dezirantaj lukti ĝis la morto por defendi la reĝon Ludoviko, la dek oka, kaj asertis ke Napoleono estis armita ofendanto de sia patrujo, eksterlanda krimulo, uzurpulo, perfidulo, plago, ĉefo de banditoj, malamiko de Francujo kiu aŭdacas paŝi sur lando el kie li estis forpelita, kaj anoncis: tiu estos lia lasta frenezaĵo. Sed finfine la reĝo eltroniĝis, neniu mortis pro lil, kaj Napoleono sidiĝis sur la trono sen pafi eĉ unufoje. Tiam, la sama periodaĵo komencis informi la ĝojigan novaĝon pri la eniro de Napoleono en la ĉefurbo, kiu provokis subitan kaj unuvoĉan ĝojeksplodon, ĉiuj sinbrakumis, salutoj al la Imperiestro plenigis laaeron, en ĉiuj okuloj rulis ĝojolarmojn, ĉiuj festis la revenon de la franca heroo kaj promesis al Sia Moŝto la Imperiestro la plej profundan admiron.

Galeano - 23-an de februaro - La libro de la mirakloj
Je dato proksime de la hodiaŭa en 1455 naskiĝis la Biblion, la unua libro presita en Eŭropo per prestipoj. La ĉinoj estis presantaj librojn ekde du jarcentoj, sed estis Johannes Gutenberg kiu ekis la amasan diskonigon de la plej mirinda rakonto de tutmonda literaturo. La rakontoj rakontas sed ne klarigas, nek havas kialojn por klarigi. La Biblio ne rakontas pri la dieto de Noa por atingi la diluvon ses cent jaraĝa, nek kiu estis la metodo uzita de la edzino de Abrahamo por gravediĝi naŭdekjara, nek klarigas ĉu la azenino de Balaamo, kiu diskutis kun sia mastro, scipovis la hebrean.

Galeano - 22-an de februaro - La silento
En Istambulo, kiu tiam nomiĝis Konstantinopolo, Paŭlo Silentigisto konkludis siajn dek kvin poemojn pri amo je la jaro 563. Tiu greka poeto havis tiun familian nomon pro sia laboro. Li respondecis pri la silento en la palaco de la imperiestro Justiniano. En sia propra lito ankaŭ. Unu el liaj poemoj diras: Viaj mamoj kontraŭ mia brusto, viaj lipoj sur miaj lipoj. La pluso estas silento: Mi malamas buŝon malfermitan.

21-an de februaro - La mondo malgrandiĝas
Hodiaŭ estas la Tago de Patrinaj Lingvoj. Po ĉiuj du semajnoj, unu lingvo mortas. La mondo malgrandiĝas kiam ĝi perdas siajn homajn diraĵojn, samkiel ĝi perdas diversecon de siaj planktoj kaj bestoj. En 1974 mortis Ángela Loij, unu el la lastaj indiĝeninoj Ona de la Tierra del Fuego, tie en la fino de la mondo; kaj la lasta parolanto de sia lingvo. Sola kantis Ángela, al neniu ŝi kantis, en tiu lingvo pri kiu neniu memoras: Mi marŝadas sur la spuroj de tiuj, kiuj forpasis. Perdida estas mi.
Antaŭ longa tempo, la ona popolo adoris plurajn diojn. Ilia ĉefdio nomiĝis Pemaulk. Pemaulk signifas Vorto.

20-an de februaro - Tago de Socia Justeco
Fine de la deknaŭa jarcento, Juan Pío Acosta estis loĝanta en la landlimo de Urugvajo kun Brazilo. Pro laboro, li bezonis iri kaj reveni, de vilaĝeto al vilaĝeto, tra tiu regiono. Li vojaĝis per ĉevalĉaro, kun ok pasaĝeroj de la unua, dua kaj tria klasoj. Juan Pío ĉiam aĉetis biletojn de la tria klaso, malplikostaj. Li neniam sukcesis kompreni la malsamajn prezoj. Ĉiuj vojaĝis egale, pagante pli aŭ malpli: eta spaco, terpulvoro en la aero, turmentitaj de veturila kapriolado dum la vojo. Li neniam komprenis kial oni pagas pli, ĝis iu vintra tago, kiam la ĉaro enkotiĝis. Tiam, la kondukisto diris:
—Tiuj de la unua klaso restos sur la ĉaro! —Tiuj de la dua eliros! —Kaj tiuj de la tria... puŝu!

Galeano - 19an de februaro - Eble Horacio Quiroga rakontus tiel sian propran morton:
Hodiaŭ mi mortis. Je la jaro 1937, mi eksciis ke mi havis nekuraceblan kanceron. Kaj mi eksciis ke la morto, kiu min ĉasis ekde ĉiam, estis trovinta min. Kaj mi rigardis la morton el la okuloj, kaj mi al ĝi diris: —Tiu ĉi milito finiĝis. Kaj mi al ĝi diris: —La venko estas via. Kaj mi al ĝi diris: —Sed la kiamo estas mia. Kaj antaŭ la morto mortigi min, mi minmortigis.

Galeano - 18an de februaro - Nur lia
Kiam Mikelanĝelo eksciis pri la morto de Francesco, kiu estis lia helpanto kaj multe pli, detruis per martelfrapoj la marmoron kiun li estis skulptante. Iom poste li skribis ke tiu morto estis "dia beno, sed por mi estis granda damaĝo kaj senfina doloro. La beno estas en la fakto, ke Francesco, kiu dum la vivo vivigis min, per sia morto min instruis senpente morti. Sed mi havis lin dum dudek ses jaroj... Nun nenio restas al mi krom senfina mizero. Grandega peco mia mortis kun li". La restaĵoj de Mikelanĝelo estas en Florenco, en la preĝejo de la Sankta Kruco. Li kaj sia karega Francesco kutimis sidiĝi sur la ŝtupoj de tiu preĝejo por spekti, en la vasta placo, la duelojn, per piedbatoj kaj pilkŝotoj, inter ludantoj de tio, kio ni nuntempe nomas piedpilkado.

Galeano - 17an de februaro - La festado kiu ne okazis
Terlaboristoj de Patagonio, en Argentino, strikis pro la salajroj tre malbonaj kaj tro da laborhoroj, kaj la armeo okupiĝis pri restarigi la ordon. Mortigi homojn lacigas. Kaj je la hodiaŭa nokto de 1922, la soldatoj, lacaj pri mortigi homojn, iris al putinejo proksime de la haveno San Julián, por ricevi rekompencon. Sed la kvin virinoj laborantaj tie fermis la pordon kontraŭ iliaj nazoj kaj ilin forpelis kriante "murdistoj! murdistoj! foriru..." Osvaldo Bayer memoras la nomojn de tiuj kuraĝulinoj. Ili nomiĝis Consuelo García, Ángela Fortunato, Amalia Rodríguez, María Juliache kaj Maud Foster.
La putinoj. La virtulinoj.

Galeano - 16-an de februaro - La Operaco Kondoro
Macarena Gelman estas unu inter multaj viktimoj de Operacio Kondoro, kiel estis nomita la komuna teror-merkato organizita de sudamerikaj militistaj diktaturoj. La patrino de Macarena estis graveda de ŝi kiam argentinaj militistoj sendis ŝin al Urugvajo. La urugvaja diktaturo  zorgis pri la naskigo de la bebo, mortigis la patrinon kaj donacis la ĵus naskitan inon al policestro. Dum sia infaneco, Macarena dormis turmentita de mistera koŝmaro, kiu ĉiunokte ripetiĝis: viroj kun armoj persekutadis ŝin ĝis ŝi vekiĝi plorante. La koŝmaro malmisteriĝis kiam Macarena malkovris sian veran historion. Kaj ŝi eksciis ke siaj infanecaj sonĝoj estis la angoroj de sia patrino: la patrino, kiu ŝin estis skulptanta en la ventro dum fuĝoj de la militistaj ĉasistoj kiuj, finfine, ŝin trovis kaj ŝin sendis al la morto.

Galeano - 16-an de februaro - La Operaco Kondoro Macarena Gelman estas unu inter multaj viktimoj de Operacio Kondoro, kiel estis nomita la komuna teror-merkato organizita de sudamerikaj militistaj diktaturoj. La patrino de Macarena estis graveda de ŝi kiam argentinaj militistoj sendis ŝin al Urugvajo. La urugvaja diktaturo zorgis pri la naskigo de la bebo, mortigis la patrinon kaj donacis la ĵus naskitan inon al policestro. Dum sia infaneco, Macarena dormis turmentita de mistera koŝmaro, kiu ĉiunokte ripetiĝis: viroj kun armoj persekutadis ŝin ĝis ŝi vekiĝi plorante. La koŝmaro malmisteriĝis kiam Macarena malkovris sian veran historion. Kaj ŝi eksciis ke siaj infanecaj sonĝoj estis la angoroj de sia patrino: la patrino, kiu ŝin estis skulptanta en la ventro dum fuĝoj de la militistaj ĉasistoj kiuj, finfine, ŝin trovis kaj ŝin sendis al la morto.

Galeano - 15-an de februaro - Aliaj rabitaj infanoj —Marksismo estas la plej grava formo de menspatologio —asertis kolonelo Antonio Vallejo Nájera, la plej respektata psikiatristo en la Hispanio de generalo Francisco Franco. Li esploris, en karceroj, la respublikanajn patrinojn, kaj pruvis iliajn deliktecajn instinktojn. Por defendi la purecon de la iberia raso, minacata de la marksista degenerigon kaj de la patrina deliktemo, miloj da beboj ĵus naskitaj aŭ tre junaj, idoj de respublikanaj gepatroj, estis forrabitaj kaj disdonitaj al familioj kiuj veneras la krucon kaj la glavon. Kiuj estis tiuj infanoj? Kiuj ili estas, tiom da jaroj poste? Neniu scias. La diktaturo de Franco inventis falsajn dokumentojn, kiuj apartigis por ĉiam familianojn, kaj ordonis la forgeson: ĝi rabis la infanojn kaj ankaŭ la memoron.

Galeano - 14-an de februaro - Rabitaj infanoj
La gefiloj de malamikoj estis trofeoj por la argentina militista diktaturo, kiu rabis pli ol kvincent infanojn dum kelkaj jaroj. Sed multe pli da infanoj rabis, dum multe pli da tempo, la aŭstralia demokratio, kun permeso de la leĝoj kaj aplaŭdoj de la popolo. Je la jaro 2008, la ĉefministro de Aŭstralio, Kevin Rudd, pardonpetis al indiĝenoj, kiuj estis apartigitaj de siaj infanoj dum pli ol jarcento. Registaraj organizaĵoj kaj kristanaj eklezioj estis forrabantaj la infanojn por disdoni ilin al blankhaŭtaj familioj, por savi ilin de malriĉeco kaj delikteco kaj ankaŭ por civilizi ilin kaj apartigi ilin de sovaĝaj kutimoj. Por blankigi nigrhaŭtulojn, ili kutimis diradi.

Galeano - 14-an de februaro - Rabitaj infanoj
La gefiloj de malamikoj estis trofeoj por la argentina militista diktaturo, kiu rabis pli ol kvincent infanojn dum kelkaj jaroj. Sed multe pli da infanoj rabis, dum multe pli da tempo, la aŭstralia demokratio, kun permeso de la leĝoj kaj aplaŭdoj de la popolo. Je la jaro 2008, la ĉefministro de Aŭstralio, Kevin Rudd, pardonpetis al indiĝenoj, kiuj estis apartigitaj de siaj infanoj dum pli ol jarcento. Registaraj organizaĵoj kaj kristanaj eklezioj estis forrabantaj la infanojn por disdoni ilin al blankhaŭtaj familioj, por savi ilin de malriĉeco kaj delikteco kaj ankaŭ por civilizi ilin kaj apartigi ilin de sovaĝaj kutimoj. Por blankigi nigrhaŭtulojn, ili kutimis diradi.

Galeano - 13an de februaro - La danĝero ludi
Je la jaro 2008, Miguel Lopez Rocha, kiu estis ludanta proksime de la meksika urbo Gvadalaharo, glitis kaj falis en riveron Santiago. Miguel estis ok-jara. Li ne mortis pro subakviĝo. Li mortis pro venenoj. En tiu rivero abundas arseniko, sulfurakcido, hidrargo, kromo, plumbo kaj furano, ĵetitaj en akvon de Aventis, Bayer, Nestlé, IBM, Dupont, Xerox, United Plastics, Celanese kaj aliaj entreprenoj, kiuj en siaj landoj ne rajtas fari tiajn donacojn.

Galeano - 12an de februaro - La rajto mamsuĉi
Sub la kurba tegmento de la stacidomo de Ĉengduo, en Siĉuano, centoj da ĉinaj junulinoj ridas por foto. Ili ĉiuj vestas similajn novajn veŝtojn. Ili ĉiuj estas ĵus kombitaj, duŝitaj kaj elegante vestitaj. Ili ĉiuj ĵus naskis bebojn. Ili atendas trajnon por iri al Pekino. En Pekino, ili ĉiuj estos mamsuĉitaj de alies beboj. Tiuj homaj bovinoj gajnos multe da mono kaj manĝaĵo. Dum en Siĉuanaj vilaĝetoj, tre for de Pekino, iliaj beboj nutriĝos per laktopulvoro. Ĉiu el ili diras ke faras tion por povi pagi al sia infano bonan edukadon.

Galeano - 11an de februaro - Ne
Dum naskiĝo de la jaro 1962, nekonata muzikbando - du gitaroj, unu basgitaro, unu drumo - registris en Londono sian unuan diskon. La knaboj revenis Liverpool-en kaj sidiĝis por atendadi. Kiam ili ne plu havis ungojn por ronĝi, dum tago kiel hodiaŭ, ili ricevis la respondon. Deca Recording Company informis ilin, sincere: - Ni ne ŝatis vian muzikon. Kaj konkludis: - Gitarbandoj baldaŭ malaperos. La muzikistoj de The Beatles ne sinmortigis.

Galeano - 10an de februaro - Venko de civilizo
Ĝi okazis norde de la rivero Urugvajo. Sep Misiistaroj de jezuitaj pastroj estis donacitaj de la hispana reĝo al sia bopatro, la reĝo de Portugalio. La donaco inkludis tridek mil gvaraniajn indiĝenojn loĝantajn tie. La gvaranioj malobeis, kaj la jezuitoj, akuzitas pri protekti la indiĝenojn, estis revenigitaj eŭropen. Je la hodiaŭa dato de 1756, sur la montaro de Caiboaté (Kajboate'), estis venkita la indiĝena rezisto. Triumfis la armeon de Hispanio kaj Portugalio, pli ol kvar mil soldatoj akompanataj de ĉevaloj, kanonoj kaj amaso da landoŝtelistoj kaj sklavigistoj. Fina rezulto, laŭ oficialaj datumoj: Indíĝenoj mortaj, 1.723 Hispanoj mortaj, 3. Portugaloj mortaj, 1.

Galeano - 9an de februaro - Marmoro kiu spiras
Afrodito estis la unua nuda ino en la historio de greka skulptarto. Praksiteleso ŝin skulptis kun falita tuniko ĉe ŝiaj piedoj, kaj la urbo Kos al li ordonis vesti ŝin. Tamen alia urbo, Knido, ŝin bonvenis kaj ŝin ofertis templon; kaj en Knido vivis la plej ina diino, la plej dia ino. Kvankam katenigita kaj tre bone gardita, la gardistoj ne sukcesis eviti la invadon de homoj ravantaj pri ŝi. Je dato kiel hodiaŭ, laca pri tiom da ĉikanaĵoj, Afrodito forfuĝis.

Galeano - 8an de marto - Omaĝoj Hodiaŭ estas Tago de Virinoj.
Dum la Historio, pluraj pensuloj, homaj kaj diaj, ĉiuj viraj, atentis pri virino, pro pluraj kialoj: - Pro ina anatomio: Aristotelo: Virino estas nekompleta homo. Sankta Tomaso de Akvino: Virino estas eraro de la naturo, naskita de aĉa spermo. Marteno Lutero: Viroj havas larĝajn ŝultrojn kaj mallarĝan talion. Ili estas inteligentaj. Virinoj havas mallarĝajn ŝultrojn kaj larĝan talion, por naski bebojn kaj resti hejme. - Pro inaj ecoj: Francisco de Quevedo: Kokinoj al ni donas ovojn, kaj virinoj al ni donas kornojn*. Sankta Johano de Damasko: Virino estas insistema azenino. Arthur Schopenhauer: Virino estas besto kun granda hararo kaj malgranda cerbo. - Pro ina destino: Diris Jehovo al virino, laŭ Biblio: Via edzo vin regos. Diris Alaho, laŭ Korano: bonaj virinoj obeas. *En la denaska lingvo de la aŭtoro, oni diras ke perfidita edzo havas kornojn.